Uitgave 2023 : simplebooklet.com

VOORWOORDREDACTIE Olga van Ditzhuijzen, Bob Duynstee (hoofdredactie), Jacqueline Hoefnagels (eindredactie), Daan Meijer ART DIRECTION & VORMGEVING Alexandra de Vries – Balthazar Studio AAN DIT BLAD WERKTEN VERDER MEE Christiaan Alberdingk Thijm, Binnert de Beaufort, Max Christern, Riëtte Duynstee, Simoon Hermus, Joost Hölscher, Haro Kraak, Xandra Schutte, Viveka van de Vliet, Natasja van Wijk, Paula Zimmerman MET DANK AAN Renet Ponsen WEBSITE www.reunistenasc-avsv.nl.Omslagfoto: ©Opland c/o Pictoright Amsterdam 2023Wilt u adverteren in het blad? Wilt u bijdragen aan het blad of heeft u een idee voor publicatie? U kunt ons bereiken via redactiereunistenblad@gmail.com.ISBN/EAN: 978-90-823849-8-7Dit magazine is een uitgave van de Vereniging van Reünisten (VvR) van het ASC/AVSV, die de verbinding vormt tussen de oud-leden en de actieve leden, disputen, subverenigingen en gezelschappen. Oplage: 18.000.© Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of verspreid zonder schriftelijke toestemming van de Vereniging van Reünisten.COLOFONBuiten en binnenAan het zoetgevooisde stemgeluid hoorde ik dat het Joachim was. Zijn woorden dansten boven het massieve geluid dat de kamer van het Herahuis binnendrong: over de Nieuwezijds Voorburgwal trok een stoet van een half miljoen mensen langs, allemaal tegen de plaatsing van kernwapens. Dat kon mij gestolen worden. Ik had wel wat belangrijkers aan mijn hoofd, de slopende groentijd duurde al bijna drie maanden en dit was dé dag: erop of eronder. ‘Zoals je weet’, begon Joachim vlak bij het oor van mijn ingepakte kop, ‘is Joseph Luns niet alleen secretaris- generaal van de NAVO, maar ook gewaardeerd reünist. Hij ergert zich groen en geel aan deze optocht en eist een tegengeluid.’ Joachim wist altijd precies wanneer hij even moest wachten. ‘Dat leek ons wat voor jou.’ Hoe dan, vroeg ik zenuwachtig. ‘Ik heb hier een sandwichbord waar jij vanaf de Dam mee tegen de stroom in gaat lopen.’ En wat staat er op dat bord dan, vroeg ik. ‘Juist’, zei Joachim, ‘alle kernwapens het land uit.’ Ah, okay. Ik was opportunist genoeg om te snappen dat ik tegen de stroom in lopend mijn zaak een dienst kon bewijzen. ‘Mooi’, zei Joachim, die me rechtop liet staan, het sandwichbord om mijn schouders hing en me zachtjes naar de trap dirigeerde. Het was pas op de drempel dat ik me realiseerde dat er natuurlijk twee kanten aan dat bord zaten. Ehhh, even, vroeg ik, wat staat er eigenlijk op de achterkant? Terwijl Joachim me een extra zetje gaf, hoorde ik op droge toon: ‘Maar dan wel door de lucht.’ Dat ik daar niet de straat mee op wilde, zou me bezuren, foeterde Joachim. Luns zou nu ook tegen mij stemmen. De dag was nog maar nauwelijks begonnen, en ik kon het nu al schudden.Bob DuynsteeVlak voor de geboorte van mijn eerste kind vroeg ik mijn tante om tips. Zij sprak de wijze woorden ‘zeg tegen je man – partner – hoe je het hebben wil’. Sindsdien borrelt dit nog regelmatig op. ‘Graag wil ik ook een vast contract’, zei ik eens vol overtui - ging op de universiteit, nadat de zoveelste mannelijke collega dat ongevraagd gekregen had. ‘Hoezo, je man heeft toch een goede baan?’ was de reactie van de hoogleraar. Dit was na jaren buffelen. De academische cultuur was toen: je zegt niets, want dan lig je eruit. Toch heeft het mij ook in beweging gezet. Snel daarna ben ik gaan solliciteren en kreeg ik een prachtige nieuwe baan. Alle leden weten dat je uitspreken tegen denigrerend teksten, op de sociëteit, op kantoor of in de keuken, soms makkelijker is gezegd dan gedaan. Gelijk hebben is immers iets anders dan gelijk krijgen. Toch lijkt het soms alsof vrouwen minder snel gehoord worden. Tenzij ze massaal in actie komen, bijvoorbeeld per brief naar aanleiding van weinig verheffende speeches tijdens het lustrum-herendiner. Herkenbaar zijn de situaties in de kroeg waar er ‘oeps, sorry’ aan je borsten wordt gezeten of tijdens vergaderingen waar mannelijke collega’s constant zitten te zuchten, op de tafel tikken of je in de rede vallen als je aan het woord bent. Inmiddels ben ik mid career en zit het qua gelijke betaling op het werk of qua werkverdeling thuis wel snor. Zeg ik nu wel hoe ik het hebben wil? Nou, hierbij. Graag wil ik meer uren in een dag. Zodat ik – met behulp van het externe advocaten-onderzoek naar normoverschrijdend gedrag – via het reünistenbestuur gendergelijkheid binnen het ASC/AVSV naar een veel hoger niveau kan nudgen. Of andere vrouwen, die het zwaar hebben in onze stad, kan bijstaan. Omdat ze vast zitten in hun gewelddadige relaties, slecht betaalde broodnodige banen hebben of de weg in de Nederlandse bureaucratie moeilijk weten te vinden. Gewoon eens echt luisteren naar een antwoord op de vraag ‘hoe willen wij het hebben?’ Namens het reünistenbestuur,Quirine Eijkman (Pinot 94), ISSA ’98-99REDACTIONEELASC23 Voorwoord 07.indd 3ASC23 Voorwoord 07.indd 3 01-05-2023 12:3201-05-2023 12:32

Page 4

Flexible oﬃce space in the center of Amsterdamwww.downtownoﬃces.nl +31202050438Keizersgracht 1691016 DP Amsterdam +31 (0)20 423 0916www.abma-amsterdam.nlADV_ASC_2023_02.indd 4ADV_ASC_2023_02.indd 4 01-05-2023 12:4201-05-2023 12:42INHOUDARTIKELEN3 Redactioneel en colofon KRONIEK VAN EEN CULTUURVERANDERING8 De weg omhoog Terwijl het onderzoeksrapport naar aanleiding van misstanden in de groentijd van 2021 in de maak was, kwam het ASC/AVSV in de zomer van 2022 opnieuw negatief in het nieuws. Inmiddels is het rapport verschenen en besproken. Maar hoe staat het met de seksistische machocultuur?18 ‘Vrouwen zijn banger om af te gaan op tv’Anna Gimbrère wil heel graag de ruimte in. Maar voorlopig is ze veel op tv te zien als wetenschapsjournalist. ‘Ik heb geleerd dat je duidelijk je grenzen aan moet geven.’22 ‘Als niemand luistert, vallen er doden’Hester Somsen is onder meer verantwoordelijk voor cybersecurity. ‘In Nederland wanen we ons veilig. Maar cyberterrorisme trekt zich niets van afstanden en landsgrenzen aan.’26 ‘Oei, een vrouw’Cabaretiers Louise Korthals en Marjolijn Ebels vertellen over humor als werk. Vrouwen in een mannenwereld – dat kan in je voordeel werken. Maar niet altijd.28 Mevrouw de SenatorIn 1905/1906 was Hélène Marie Frommann assessor in de senaat. Dat was nog lang niet gewoon: senaten uit het buitenland weigerden om die reden zelfs om op bezoek te komen.32 ‘Als de basis goed is, kan de creatieve kant bloeien’Laurentine Pels Rijcken is zakelijk directeur van Paradiso. ‘We hebben soms acht programma’s per dag en we groeien uit onze jas. Maar we willen hier wel blijven.’36 ‘Opera is mijn allergrootste liefde’Makira Mual is de eerste vrouwelijke hoofdredacteur Klassieke Muziek bij de publieke omroep NTR. ‘Dat was voor sommige oudere witte mannen wel even wennen.’38 ‘We hebben nog een lange weg te gaan’Politica, bestuurder, hoogleraar en feminist Barbara Oomen is voorzichtig hoopvol over de vrouwenemancipatie in Nederland én in de wereld. 321828NOS IUNGIT A MICITIA |5ASC23_Inhoud 04.indd 5ASC23_Inhoud 04.indd 5 01-05-2023 13:4201-05-2023 13:42

Page 5

INHOUDARTIKELEN3 Redactioneel en colofonKRONIEK VAN EEN CULTUURVERANDERING8 De weg omhoogTerwijl het onderzoeksrapport naar aanleiding van misstandenin de groentijd van 2021 in de maak was, kwam het ASC/AVSV inde zomer van 2022 opnieuw negatief in het nieuws. Inmiddels ishet rapport verschenen en besproken. Maar hoe staat het metde seksistische machocultuur?18 ‘Vrouwen zijn banger om af te gaan op tv’Anna Gimbrère wil heel graag de ruimte in. Maar voorlopigis ze veel op tv te zien als wetenschapsjournalist. ‘Ik heb geleerddat je duidelijk je grenzen aan moet geven.’22 ‘Als niemand luistert, vallen er doden’Hester Somsen is onder meer verantwoordelijk voor cybersecurity.‘In Nederland wanen we ons veilig. Maar cyberterrorisme trekt zichniets van afstanden en landsgrenzen aan.’26 ‘Oei, een vrouw’Cabaretiers Louise Korthals en Marjolijn Ebels vertellen overhumor als werk. Vrouwen in een mannenwereld – dat kan in jevoordeel werken. Maar niet altijd.28 Mevrouw de SenatorIn 1905/1906 was Hélène Marie Frommann assessor in desenaat. Dat was nog lang niet gewoon: senaten uit het buitenlandweigerden om die reden zelfs om op bezoek te komen.32 ‘Als de basis goed is, kan de creatieve kant bloeien’Laurentine Pels Rijcken is zakelijk directeur van Paradiso.‘We hebben soms acht programma’s per dag en we groeienuit onze jas. Maar we willen hier wel blijven.’36 ‘Opera is mijn allergrootste liefde’Makira Mual is de eerste vrouwelijke hoofdredacteurKlassieke Muziek bij de publieke omroep NTR. ‘Dat was voorsommige oudere witte mannen wel even wennen.’38 ‘We hebben nog een lange weg te gaan’Politica, bestuurder, hoogleraar en feminist Barbara Oomenis voorzichtig hoopvol over de vrouwenemancipatie in Nederlandén in de wereld.321828NOS IUNGIT A MICITIA |5ASC23_Inhoud 04.indd 5ASC23_Inhoud 04.indd 5 01-05-2023 13:4201-05-2023 13:42

Page 6

Dankzij u.Dit is Chloë, bezig in het lab van een internationaal bedrijf. Met dank aan JINC en hun project ‘JINC Baas van Morgen’. Een inspirerend initiatief waarbij basisschool- en vmbo-leerlingen voor één dag het roer overnemen van directeuren, CEO’s en politici. Elk kind heeft talent. Maar door hun sociaaleconomische achtergrond hebben zij helaas niet altijd gelijke kansen op de arbeids-markt. JINC geeft elk jaar duizenden leerlingen het juiste zetje met projecten zoals Sollicitatie-training, Bliksemstage of een Carrière Coach. En dat werkt geweldig. Vraag maar aan Chloë.JINC ontving de afgelopen vijf jaar een totale bijdrage van ruim € 3,3 miljoen. Onze deelnemers steunen 168 goede doelen. Samen met deze organisaties werken we aan een rechtvaardige, groene en gezonde wereld voor iedereen. Sinds de oprichting van de Postcode Loterij in 1989 hebben we al ruim € 7,6 miljard aan goede doelen kunnen schenken.Samen voor een betere wereld: postcodeloterij.nl Ontmoet de baas van morgen Scan en lees meerFoto: BeeldenweeldeAdv_JINC_ASC/ASVS Magazine_217x290_P6820_01.indd 1Adv_JINC_ASC/ASVS Magazine_217x290_P6820_01.indd 1 03/04/2023 14:3603/04/2023 14:36ADV_ASC_2023_02.indd 6ADV_ASC_2023_02.indd 6 01-05-2023 12:4201-05-2023 12:42INHOUD42 ‘Ik word als lastig gezien’Mette Hazenberg legde in haar oratie de medische en academische wereld langs de feministische meetlat. ‘Ik kan het niet meer weglachen en er mijn mond over houden.’46 SuperscenarioFiona van Heemstra schreef het scenario van Knor, de stop-motionfilm die een zegetocht maakt langs filmfestivals. ‘Het corps was voor mij een creatieve springplank.’OPINIE48 De tweede revolutieIn de jaren tachtig had het corps allang een ‘morele revolutie’ onder -gaan, schrijft Xandra Schutte. De huidige opleving van wrede tradities lijkt geïnspireerd door een idee van anti-burgerlijkheid. Maar oude bolwerken kunnen zich niet meer ongestraft buiten de wet plaatsen.52 ‘We wilden grenzen doorbreken’Jeugdboekenschrijver An Rutgers van der Loeff (1910-1990) over haar tijd bij de AVSV: ‘Met een jongen naar de bioscoop of “ergens” gaan dansen? Het idee!’54 Het hart van de vrouwHet vrouwenhart lijkt wel een compleet ander orgaan dan het mannenhart. Wat is er zo anders aan? Twee cardiologen vertellen.56 ‘Migratie is van alle tijden’Barbara Rijks werkt voor de Internationale Organisatie voor Migratie, een VN-organisatie. ‘Vanaf mijn tienerjaren wilde ik al bijdragen aan het beter maken van de wereld.’60 Een eigen domeinZe was de baas van het ‘mooiste café van Amsterdam’, maar tien jaar geleden verruilde Florien Kleine Snuverink de hectische horeca voor een bestaan als wijnboerin in de Jura. 63 Altijd klaar om te gaanEva en Dasja Pajkrt, allebei specialist en professor in het AMC, houden van hard werken én van hard feesten. En nee, de Russische invasie in Oekraïne was voor deze zusjes geen verrassing.66 ‘Boeken blijven altijd bestaan’Caroline Reeders heeft het boekenvak breed leren kennen: als marketeer, boekhandelaar, importeur en uitgever én als auteur. 70 Akelige wereld, zinvol werkAls hoofdofficier van justitie was Jet Hoogendijk betrokken bij spectaculaire moordzaken en 24 uur per dag beschikbaar. Nu is ze strafrechter, en ziet ze de andere kant.72 ‘Je weet pas echt waar je grens ligt, als je er overheen bent gegaan’Eugenie van Wiechen werd als directeur van FD Mediagroep uitgeroepen tot Topvrouw van het Jaar. Een gesprek over leiderschap en het delen van slechte ervaringen.70635642NOS IUNGIT A MICITIA |7ASC23_Inhoud 05.indd 7ASC23_Inhoud 05.indd 7 05-05-2023 11:4005-05-2023 11:40

Page 7

Page 8

DE WEG OMHOOGKroniek van een cultuurveranderingASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 8ASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 8 02-05-2023 09:5902-05-2023 09:59>De kans dat de dispuuts - cultuur van het ASC/AVSV, naast pakjesavond en carbidschieten, door het kabinet wordt voorgedragen voor de status van immaterieel Unesco-wereld-erfgoed, is er het afgelopen jaar niet groter op geworden. Sterker nog: er werd even gevreesd voor het voortbestaan van de 170 jaar oude en grootste studentenver-eniging van Nederland. Na de misstanden in de groentijd van 2021, besloot de nieuwe senaat om de groentijd vanaf 2022 te ‘herontwerpen’. De misstanden betroffen slaan, stompen, schoppen, pesten en het onthouden van slaap, basale zorg en hygiëne. Gelukkig werd het allemaal breed uitgemeten in de media. De groen - tijd werd acuut stopgezet en het hele jaar ’21 werd met één hamerslag van senaatswege geïnaugureerd. De opdracht aan de nieuwe senaat was: koste wat kost misstanden voorkomen, want anders kon het wel eens einde oefening zijn. Heleen Vos, de rector van de nieuwe senaat, was gemotiveerd om ‘het onkruid er overal uit te trekken’. Om te beginnen werden meerdere leden die zich bewezen misdragen hadden, geschorst. Ook werden disputen die over de schreef waren gegaan met aanwas-aftrek gestraft. Daarnaast installeerde de senaat een College tot Herziening van de Kennismakingstijd (CHK) dat bestond uit twee commissies: één die naar de praktische invulling van de groentijd zou kijken en één die zich zou buigen over de cultuur op de ver - eniging en binnen disputen. Het was de senaat namelijk duidelijk geworden dat ze de aandacht niet op die ene maand in het jaar van de KMT en de groentijd moest richten, maar breder op de veiligheidscultuur binnen de hele vereniging en dus ook in de disputen. AppelsOm die reden werd ook de corpswet grondig aangepast. Er stonden mallotige mores in beschreven terwijl het normatieve kader ontbrak om het gewenste niveau van sociale, mentale en fysieke veiligheid gestalte te kunnen geven. Ook liet de senaat het rechtssysteem evalueren, met als gevolg dat sancties en procedures zouden worden aangepast. Zo zou er een aangepaste procedure komen voor het royeren van leden, een straf die inmiddels twee leden boven het hoofd hing, van wie er uiteindelijk één daad - werkelijk zou worden geroyeerd. Terwijl het onderzoeksrapport naar aanleiding van de misstanden in de groentijd van 2021 in de maak was, kwam het ASC/AVSV in de zomer van 2022 opnieuw negatief in het nieuws. De kwalificatie van vrouwen als ‘sperma-emmers’ wekte veel afkeer op. Op het aantal aanmeldingen had dat echter geen effect, dat was nog nooit zo hoog. Inmiddels is het rapport met aanbevelingen voor een veilige groentijd verschenen en besproken. En de seksistische machocultuur op de vereniging, hoe staat het daar nu mee?De grote lijn was dat er meer gefocust zou gaan worden op het aanpakken van de rotte appels dan op het straffen van een heel dispuut. Die lijn moet bijdragen aan het doorbreken van de zwijgcultuur omdat onder de oude corpswet jongerejaars die een misstand meldden, werden gestraft met een kleiner opvolgingsjaar. Als stok achter de deur werd er wel een nucleaire optie in de corpswet opgenomen, die het de senaat mogelijk maakte om uiteindelijk een heel dispuut uit de vereniging te kunnen zetten. DKMT 2023De KMT en na-KMT zullen ook in 2023 bestaan uit zeven dagen kamp en drie dagen fleurtijd. Vervolgens wordt de insmijt van KMT en na-KMT gecombineerd. Daarna zal de DKMT negen dagen duren in plaats van de vier dagen in 2022. Voor de DKMT is een gedragscode, reglement en een draaiboek opgesteld waarmee de gezondheid en veiligheid van novieten zoveel mogelijk wordt gegarandeerd. NOS IUNGIT AMICITIA | 9TEKST Bob Duynstee (Hera 81) ILLUSTRATIE Joost Hölscher (Homerus 80)ASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 9ASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 9 02-05-2023 10:0102-05-2023 10:01

Page 9

Page 10

Het aanpassingsproces resulteerde in juni in een nieuwe corpswet en op 1 november 2022 gaven de voorzitters van het College van Aanklacht, College van Rechtspraak en College van Beroep tekst en uitleg tijdens een informatie-avond, waarbij elk dispuut verplicht was om minimaal twee en maximaal drie leden aanwezig te hebben. Ondertussen werkte de commissie voor de groentijd stug door aan haar opdracht, die uitein - delijk zou uitmonden in een gedetailleerd draaiboek voor de groentijd, een reglement en een gedragscode om de gezondheid en veiligheid van aspirant-leden te garanderen. Ranking-cultuurOm een beeld te krijgen van de omvang en de ernst van de misdragingen, had de senaat, financieel gesteund door de Vereniging van Reünisten, begin 2022 een Amsterdams strafrechtkantoor ingeschakeld, De Roos & Pen, voor een breed opgezet onderzoek naar de misstanden. Dat initiatief kon op instemming rekenen bij de gemeente en de universiteiten. Naast het afnemen van interviews met leden, behelsde de opdracht aan het kantoor ook het inventariseren van de mechanismen die misdragingen kunnen uitlokken en de risicofactoren die daarbij een rol spelen. De beef van het rapport zou bestaan uit aanbevelingen voor een veilige groentijd. Daarbij zou ook de rol van de toxische ranking-cultuur onder disputen bij het onderzoek worden betrokken. Die had er namelijk toe geleid dat A-disputen in de ogen van aspirant-leden de zwaarste groentijd voorschotelden, waarop B- en C- disputen gingen proberen om hun ranking te verbeteren door ook hún groentijd harder te maken. Teugels In afwachting van dat rapport zou de groentijd, inmiddels ‘DKMT’ geheten (zie kader) van 2022 hoe dan ook een radicale transformatie ondergaan, waarbij ook gekeken zou worden naar voorlopige aanbevelingen uit het rapport. Het leidde ertoe dat disputen alleen overdag nog de beschikking kregen over de aspirant-leden en dat ze opdrachten en activiteiten eerst hadden voor te leggen aan de senaat. En zelfs na goedkeuring was er dan ook nog expliciete instemming vereist van de individuele aspirant-leden voor elke afzonderlijke opdracht of activiteit. Bovendien zouden externe waarnemers meelopen met de activiteiten, inclusief de inauguratie. Zowel binnen als buiten de disputen werden vertrouwens-personen benoemd waar aspirant-leden terecht konden in geval er desondanks toch nog sprake zou zijn van een misstand. Onder deze condities en met de toezegging van alle disputen dat ze zich ook strikt aan deze uitvoering zouden houden, besloot de senaat in mei 2022 dat de DKMT dat jaar doorgang kon vinden. Onder protest van nogal wat disputen die hier uiteindelijk alleen mee hadden ingestemd omdat het alternatief -geen groentijd- nóg afgrijselijker was. De senaat echter, wilde de teugels alleen laten vieren als de disputen zouden laten zien dat ze de boodschap begrepen hebben. BrisantHet onderzoek van de strafrechtadvocaten liep en binnen de vereniging was het cultuurveranderingsproces zelf op stoom gekomen met dialoogsessies tussen senaat, dispuutbesturen en leden. Dat waren sessies waarin behalve een veilige VocabulaireEen van de uitkomsten van het zelfonderzoek op de vereniging was dat begrippen werden omgekat. Zo werd ‘groentijd’ veranderd in ‘dispuuts-kennismakingstijd’ (DKMT) om zo het element van kennismaking te benadrukken en werd ‘feut’ vervangen door ‘noviet’ omdat die term meer recht doet aan het ontwikkelingsstadium van een jongvolwassene dan aan iets dat doet denken aan een kikkervisje. Maar inmiddels zijn de sensitivity readers ook hier actief en moet de Honestum-redactie het woord ‘knor’ uit het vocabulaire schrappen, net als het woord ‘neuken’, wat in een bijdrage ‘slapen’ werd omdat het eerste werkwoord in de gegeven context te grof bevonden werd. Overwegingen bij het retoucheren: 1) stel dat het blad op straat komt te liggen en 2) een bredere reserve dat de humor van de Honestum-redactie bijdraagt aan de animositeit onder jongere leden die daar de lol niet zo van inzien. Bovendien bevestigt humor vaak de vooroordelen en daarmee de ranking in A-, B- en C-disputen en dat staat weer een evenredige verdeling van aspirant-leden in de weg. Met name van de zogeheten ‘prefabs’, aspirant-leden die al op de middelbare school bezig zijn met hun dispuutskeuze. Die laten hun keuze immers afhangen van het imago van disputen.10 | NOS IUNGIT AMICITIAASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 10ASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 10 02-05-2023 10:0202-05-2023 10:02Het risico bestaat dat leden later bij misstanden dezelfde onverschillige houding aannemengroentijd ook het thema seksuele intimidatie prominent op de agenda was komen te staan. Ondertussen had de vereniging op weg naar de groentijd-nieuwe-stijl nog een feestje te vieren: het 34ste lustrum van het ASC/AVSV met op zondagavond op de NDSM-werf een diner waarbij zo’n 2.500 leden gescheiden aanzaten. Terwijl de sprekers bij de dames het hadden over ‘zusterschap’ en hoe mooi ze het met elkaar hadden, scandeerden in de belendende hal de heren dat een vrouw niks meer of minder is dan een … HOER!, dat ze ‘de nekken van vrouwen zullen breken, om hun lul erin steken’ en dat vrouwen ‘sperma-emmers’ zijn. Wat de uitspraken brisant maakte, was dat drie van de vier sprekers tot het hoogkader behoorden: een NPM’er, een commissaris en een senator. Iemand nam zo’n speech op en dat filmpje ging viraal. Zo kwam nog geen jaar na de ophef over de groentijd de vereniging nu ook negatief in het nieuws vanwege een seksistische machocultuur en waren de rapen gaar. TimingDe senaat had nog geen maand eerder maatregelen bekendgemaakt om een cultuuromslag binnen de studenten-vereniging te realiseren en dan nu dit. Gevoel voor timing kon je de sprekers moeilijk ontzeggen. De mediastorm die opstak was een treffende illustratie van de uitdrukking when the shit hits the fan, maar ook van het feit dat de druk om te veranderen bij de vereniging van buitenaf moet komen, net als bij NOS Sport, DWDD, D66, The Voice en Ajax en alle organisaties die met grens-overschrijdend gedrag te maken hebben gehad. Zeker als er geen meldpunt, geen onafhankelijke klachtencommissie, geen transparante procedure, geen duidelijk normstellend kader en geen voorbeeldgedrag van bestuurders te bekennen valt. Het verschil met andere organisaties is echter dat leden van de vereniging straks op sleutelposities in de samen-leving terecht kunnen komen en het risico bestaat dat ze bij misstanden — als ze al geen dader zijn — dan dezelfde passieve en onverschillige houding aannemen in bedrijven, advocatenkantoren, ziekenhuizen en consultancybureaus als aan die tafel daar op de NDSM-werf. Dat leidt tot torenhoge maatschappelijke en economische kosten. LogoBurgemeester Halsema, die even daarvoor nog zo geestig had gesproken bij de opening van het lustrum, noemde het kwetsende taalgebruik een oproep tot geweld tegen vrouwen en een klap in haar gezicht en in dat van de senaat en vertegenwoordigers van de Vereniging van Reünisten met wie ze naar eigen zeggen nou juist een constructief gesprek aan het voeren was. De vraag was of de gewraakte uitspraken voldoende waren om onder bestuurders van de vereniging ‘slecht levensgedrag’ te veronderstellen. Dat zou namelijk een grond voor de gemeente zijn om de exploitatievergunning in te trekken en zonder die vergunning is het voor de vereniging einde verhaal. Onderwijs-minister Robbert Dijkgraaf zei ‘erg geschrokken’ te zijn van de seksistische uitlatingen en sprak van ‘extreme, seksueel grensoverschrijdende uitspraken’ die niet op zichzelf staan. Ook de besturen van UvA, VU en HvA veroordeelden het gedrag in de sterkst mogelijke bewoordingen. Het ministerie van Buitenlandse Zaken verzocht de vereniging om het logo van het depar - tement van de website af te halen. In eigen kring was de verontwaardiging niet minder groot. Leden spraken hun verontwaardiging uit: is dit nu het cultuurproces waar we in zitten? Expliciet werden de speeches gehekeld door een groep van 270 vooral vrouwelijke leden die een open brief aan de senaat hadden gericht met de strekking: ‘we zijn klaar met dit seksisme’ en ‘ronduit beledigend, beschamend en treurig’. En die vrouwen stonden voor een veel grotere groep leden van vooral maar zeker niet uitsluitend vrouwen, die op alle mogelijke manieren hun afkeuring kenbaar maakten. >NOS IUNGIT AMICITIA | 11ASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 11ASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 11 01-05-2023 10:2401-05-2023 10:24

Page 11

Page 12

VrachtOok onder reünisten was de beroering groot. De Vereniging van Reünisten kreeg een stortvloed aan reacties te verwerken. Nu is de VvR geen college van toezicht op de actieve vereniging. Dat de VvR fors had geïnvesteerd in het onderzoek van De Roos & Pen, sloot aan bij het statutaire belang dat de VvR hecht aan de continuïteit van het corps als voorwaarde voor haar eigen bestaan. Niettemin werd het bestuur een gebrek aan stellingname en actieve communi catie verweten. Tegelijkertijd was het onder de VvR-bestuursleden een enorme afknapper dat na de grootste receptie in de geschiedenis van de VvR op het terrein van AFC, met meer dan vijfduizend aanwezigen en een vracht aan positieve reacties, de negatieve publiciteit nu opeens ook op de reünisten afstraalde. Dat contrast zag het bestuur ook terug in de fluctuatie van het leden - aantal: de vele tientallen aanmeldingen komen geheel op het conto van de ge - slaagde receptie, de tientallen afmeldingen op dat van de negatieve publiciteit rondom de toespraken. OndertalAangeslagen belegde de senaat meteen drie alv’s. Op de eerste boden de sprekers berouwvol hun excuses aan, waarna ze officieel uit hun functie werden gezet in afwachting van hun straf. Nadat de gevel van de sociëteit met anti-corporale leuzen was beklad en de sprekers van binnenuit en buitenaf, digitaal en fysiek werden bedreigd, riep rector Vos op om daarmee te stoppen. Vervolgens gaf zij op de tweede, emotionele alv op donderdag 28 juli aan niet langer de verantwoordelijkheid te willen nemen voor incidenten ‘die haar persoonlijke grens te boven gingen’. Ze zei positief gestemd te zijn over de ingeslagen weg, waarmee ze doelde op de dialoogsessies, het herontwerp van de groentijd — die na de commotie nóg verder werd uitgekleed en werd teruggebracht naar vier dagen — en het onderzoek door De Roos & Pen. Met de afgetreden rector en de uit zijn functie ontheven senator, bestond de senaat opeens nog maar uit vier personen. Eén te weinig volgens de corpswet. Dat onder-tal werd in een derde alv gesanctioneerd en nadat zich opnieuw een recordaantal nieuwe aspirant-leden had gemeld, kon de groentijd van 2022 onder supervisie van de vier overgebleven senatoren van start. Die verliep met alle maat regelen zonder incidenten. StrafrechtIn september kregen de sprekers door het College van Rechtspraak een werk - straf opgelegd tussen de veertig en tachtig uur die ze bij maatschappelijke instellingen als de Voedselbank en Oma’s Soep hadden uit te voeren, omdat ze anders alsnog geroyeerd zouden worden. Anders dan bijvoorbeeld een klap uitdelen, zijn dergelijke locker room talks — seksistische praat in een besloten ruimte — wettelijk niet strafbaar. Voor de stelling dat ‘alle vrouwen hoeren zijn’ kreeg Hans Teeuwen de lachers op zijn hand. De kwalificatie van vrouwen als sperma-emmers is op zichzelf natuurlijk weinig gracieus, helemaal in de wetenschap dat de dames in het belendende vertrek aan de consommé zitten. Maar als ver- dediging zou je daar de stijlfiguur van de overdrijving in kunnen zien. Rest de uitspraak over de voorbereidende en strafbaar gestelde handeling om als ASC’er op een ongebruikelijke manier en ten koste van een AVSV’ster aan je gerief te willen komen. Kwalificeert dat voor het oproepen tot geweld tegen vrouwen waar de EU in de lidstaten twee jaar gevangenisstraf op gezet wil zien? Dat zou in de gegeven context nog wel eens een juridische tour de force worden en het Openbaar Ministerie zou dan ook niet eigener beweging tot vervolging overgaan. Inmiddels heeft een vrouw (geen lid) alsnog aangifte gedaan en het OM beraadt zich nu al enige maanden of het alsnog tot vervolging over zal gaan. TuchtrechtIn tuchtrechtelijke zin liggen de kaarten anders. De corpswet stelt het schaden van de externe belangen van de vereniging strafbaar. Daarbij gaat het om de eer en de goede naam, dus om de SymposiumOp 14 april organiseerde de vereniging samen met de vijf andere studentenverenigingen in Amsterdam een symposium over seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksisme in de Zuiderkerk. Dagvoorzitter was Beau van Erven Dorens en één van de sprekers was Mariëtte Hamer in haar hoedanigheid van regeringscommissaris ‘seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld’. 12 | NOS IUNGIT AMICITIAASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 12ASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 12 01-05-2023 10:2401-05-2023 10:24reputatie. Het College van Rechtspraak overwoog dat de speeches op straat waren komen te liggen, wat de reputatie van de vereniging ernstig had geschaad. Daar is geen speld tussen te krijgen. En verder: dat het bij drie van de vier ging om hoog kaderleden die niet alleen een voorbeeldrol hadden, maar zich — in functie als ze waren — omgevings-bewust hadden moeten tonen van de broze reputatie van de vereniging door al het gedoe dat er al was geweest rondom de groentijd. Omdat alle sprekers zesdejaars waren, had schorsing weinig zin. Verder overwoog het College dat de sprekers zich actief hadden ingezet voor de vereniging in meerdere hoedanig-heden, dat ze met naam en toenaam negatief in het nieuws waren gekomen, dat ze doodsbedreigingen hadden ontvangen en dat iemand op zijn werk was ontslagen. Bovendien toonden ze allen oprecht berouw en hadden ze nooit de intentie gehad om op te roepen tot geweld tegen vrouwen. Door de motivering op te hangen aan het in diskrediet brengen van de ver - eniging, vermijdt het College een kwalificatie van de uitspraken zelf. Ziet het College de toespraken nu wel of niet als een strafwaardige manifes - tatie van een seksistische machocultuur? Zijn dergelijke uitspraken volgens de corpswet niet strafwaardig als ze binnenskamers blijven? Een motivering op dat punt zou ook inhoudelijk normstellend hebben kunnen werken. Alleen kom je dan op het ingewikkelde punt van vrijheid van meningsuiting en uitingsdelicten als groepsbelediging en groepsbedreiging. Daar kan de corpswet niet voor zijn bedoeld en wat je wilt voorkomen is dat rechters in vonnissen hun persoonlijke voor- of afkeur kunnen laten doorklinken. Waarschijnlijk wil het College met deze motivering zeggen dat de kwalificatie van de toespraken zelf een zaak is die binnen het bredere proces van de cultuurveran-dering aan de orde moet komen.AanbevelingenIn september was er ook weer een voltallige senaat geïnstalleerd. Ook de nieuwe rector zegt vastberaden te zijn om het tij te keren. Wat daarbij helpt is dat hij zijn eigen groentijd bij Vesta typeert als ‘niet menselijk’. Meteen na de installatie werden de dialoogsessies in allerlei vormen voortgezet. Inmiddels was de senaat ook weer on speaking terms met de gemeente, UvA en de VU, mede ook vanwege het lijvige rapport van De Roos & Pen dat in februari 2023 klaar was en waar de gemeente en de universiteiten op hadden aangedrongen. Uiteindelijk zijn voor het rapport bijna honderd mensen geïnterviewd; leden, ouders, experts, enkele ex-leden, enkele slachtoffers en zelfs een enkele dader. Het beeld dat voor de onderzoekers opdoemde was dat zich bij disputen het idee had genesteld dat een harde groentijd goed was voor het saamhorig-heidsgevoel en het imago. Hoe harder, hoe beter. Maar dat idee wordt, aldus het rapport, door de wetenschap gelogenstraft. Om het proces weer in het gareel te krijgen, geeft het rapport ongeveer veertig aanbevelingen die zijn verdeeld over elf categorieën:1 Reflecteer op het doel, de middelen en intensiteit van de kennismakingstijd 2 Overweeg aanpassingen in de verenigingsstructuur 3 Investeer in betere matching tussen aspiranten en disputen 4 Maak kenbare regels voor de kennismakingstijd en leg deze goed uit5 Breid voorlichting en training over een verantwoorde kennis-makingstijd uit 6 Garandeer de basisvoorwaarden voor fysieke en mentale gezondheid 7 Introduceer (nog) meer diversiteit, tegenspraak en toezicht 8 Besteed aandacht aan risico’s op seksuele intimidatie9 Bestraf zoveel mogelijk individuele leden in plaats van disputen… tenzij 10 Verbeter de bewijspositie en het tuchtrecht11 Aandachtspunten kampTerwijl de dames speech-ten over ‘zusterschap’, scandeerden de heren in de belendende hal dat vrouwen ‘hoeren’ zijn>NOS IUNGIT AMICITIA | 13ASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 13ASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 13 01-05-2023 10:2401-05-2023 10:24

Page 13

Page 14

ASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 14ASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 14 01-05-2023 10:2501-05-2023 10:25Een greep uit de aanbevelingen in eigen bewoordingen:• Als aspirant-leden niet per se lid hoeven te worden van een dispuut, maar ook een jaarclub kunnen oprichten om van daaruit aan fleurrondes deel te nemen, kan dat de druk op aspirant-leden verlichten, versterkt dat hun positie ten opzichte van de ouderejaars en vergroot dat het verenigingsgevoel. • Overweeg de groentijd langer te maken, zodat niet alles in twee weken gepropt hoeft te worden.• Denk na over de (on)mogelijkheid van verplaatsing van de groentijd naar de kerstvakantie. Dat creëert meer binding met het moederschip, versterkt de positie van aspirant-leden ten opzichte van de ouderejaars en is vermoedelijk ook beter voor het selectieproces.• Organiseer meer dispuutsoverstijgende activiteiten en versterk zo de binding met de vereniging. • Doorbreek de rankingcultuur in prominente en minder prominente disputen. • Wees alert op de positie van vrouwen op het kamp en tijdens de dispuuts-groentijd. • Geef al in de KMT en na-KMT voorlichting over gewenste omgang tussen M/V, de grens van grappen en ongewenst gedrag en het melden van ongewenst gedrag.• Stop met het zingen van ongepaste liedjes. • Organiseer al op kamp (KMT en na-KMT) een kennismaking met de vertrouwenspersonen binnen de vereniging. • Voorkom tijdens kamp dat dronken leden in contact komen met aspirant-leden. • Zorg voor duidelijke regels voor de DKMT. Beperk je tot regels die je kunt uitleggen en die je kunt handhaven. • Schrap seksueel getinte activiteiten en opdrachten omdat die de ongelijke machtsverhoudingen alleen maar bevestigen en risico geven op grensoverschrijdend gedrag.• Spoor daders op en straf anders (groen)bestuurders. Door het straffen van een heel dispuut, straf je melders ook, wat de zwijgcultuur in de hand werkt. • Overweeg om bij blijvend ernstig wangedrag disputen als geheel te royeren. Zwaarder straffenHet bestuur van de VvR was de mening toegedaan dat de toon van het rapport op onderdelen, met name het straffen, wel wat harder had gemogen. Maar daar heeft het kantoor van gezegd dat zwaarder straffen in zijn algemeenheid geen aanbeveling is omdat dat de zwijgcultuur nou juist in stand zou houden en je zo het paard achter de wagen spant. Bovendien is wetenschappelijk bewezen dat zwaarder straffen zelden leidt tot minder wangedrag. De dynamiek is op dat punt dus behoorlijk ingewikkeld. De vraag komt ook op tafel hoe tuchtrechtelijk moet worden omgegaan met ernstig wangedrag dat op zichzelf wellicht een royement zou rechtvaardigen — zeker in het licht van de ingezette cultuurverandering — maar in de ogen van een dispuut klein bier is op de schaal van wat er zich de laatste tien jaar in de vereniging heeft afgespeeld. Daarin speelt ook mee dat het royement van de vereniging in historisch perspectief uitsluitend NSB- praktijken en Nazisympathie betrof en dat iemand daaruit de suggestie zou kunnen lezen dat het royement van een persoon daarmee op één lijn zou staan. Weliswaar leveren die contextuele omstandigheden geen argument op om dan maar niet te royeren, maar als de vereniging iets wil bereiken met een lagere drempel voor royeren en daarvoor ook voldoende draagvlak wil creëren, dan is dat een precaire dynamiek. Slim straffen, waarbij de focus moet liggen op de individuele rotte appels in de eerste plaats en op de verantwoordelijke groenbestuurders in de tweede plaats, lijkt het devies. Het categorisch straffen van disputen, daar zijn de onderzoekers niet voor en die lijn is ook neergelegd in de corpswet. Verder lijkt het ook de Zijn dergelijke uitspraken volgens de corpswet niet strafwaardig als ze binnenskamers blijven?>NOS IUNGIT AMICITIA | 15ASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 15ASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 15 02-05-2023 12:3202-05-2023 12:32

Page 15

Page 16

onderzoekers een goed idee om de nucleaire optie, het excommuniceren van een heel probleemdispuut uit de vereniging, op tafel te laten liggen.PeilenEen aanzienlijk aantal aanbevelingen was al, mede naar aanleiding van de tussenrapportage van het rapport vóór de zomer, geïmplementeerd in het DKMT-programma van 2022. Dat maakt ook dat gemeente en universiteiten op het punt van de groentijd hoopvol gestemd zijn. Op 18, 19 en 20 april presenteerde De Roos & Pen het rapport voor de leden en op vrijdag 21 april voor de reünisten. Het bureau wilde de bevindingen delen en de aanbevelingen toelichten om daarmee een voedings-bodem te creëren voor het bespreken van de aanbevelingen. De opstellers vroegen met name aandacht voor het versterken van de band tussen disputen en de vereniging omdat dat een katalyserend effect zou hebben op de (zwijg)cultuur. Ook aanbevelingen zoals de eerste uit bovenstaande lijst, die al in een eerder stadium door de leden als onwenselijk was gekwalificeerd, werden bediscus-sieerd. Evenals de tweede om de DKMT te verlengen tot de eerste sneeuw valt, hoewel die door de senaat op korte termijn onmogelijk werd geacht omdat universiteiten eisen dat de groentijd klaar is als het academische jaar begint. Zelfs de derde aanbeveling om aspirant-leden dispuutsloos te laten en pas in de kerstvakantie de fleurrondes en de groentijd te plannen, werd besproken, ook al werd die door de leden onwense-lijk en door de senaat op korte termijn onmogelijk geacht. Deze aanbevelingen weerspiegelen de autonome en objectieve blik waarmee De Roos & Pen naar de opdracht heeft gekeken. De senaat zal een uitgebreide brief schrijven als reactie op de aanbevelingen. Deze brief zal ook beschikbaar zijn voor alle reünisten.Waar staan we nu?Naast het rapport liggen er inmiddels ook een gedragscode en een reglement voor de DKMT waarmee er alles aan wordt gedaan om de gezondheid en veiligheid van novieten te kunnen garanderen. Inzien kan op de app van het ASC/AVSV. Een dispuut dat zich hier niet aan committeert, krijgt geen novieten en als een dispuut via de vereniging novieten toegewezen wil krijgen, dient het zich naar de letter en de geest van deze voorschriften te gedragen. Op papier wordt hiermee niets meer aan het toeval overgelaten en de bedoeling is uiteraard dat dit in de praktijk, met het tijdsvenster (overdag) en het toezicht, ook niet meer het geval is. Met alle voorzorgsmaatregelen heeft het er alle schijn van dat de groentijd daarmee onder controle is gebracht. Als de senaat deze benadering de komende jaren handhaaft, zal er bij de DKMT in 2026 geen lid meer zijn dat een nare ervaring met ontgroenen heeft gehad en dat is de beste garantie dat de feedback-loop van verruwing definitief is doorgehakt. Hoe het bredere proces van cultuurveran-dering uiteindelijk zijn beslag zal krijgen, is lastiger te voorspellen. ASC en AVSV vormen samen de vereniging. Dat betekent dat als de één zich aan de ander ergert, zoals met de uitspraken op het lustrum, je er samen uit moet zien te komen. Voor het overige moeten studenten vooral studentikoos kunnen blijven doen. Zolang dat binnenskamers blijft, bepalen de leden van de vereniging zelf en niet de burgermaatschappij waar de grenzen liggen. Gelukkig maar. Aan de andere kant mag wellicht in dit verband ook eens gekeken worden naar het normen- en waardenkader dat aspirantleden in deze neoliberale samenleving van huis uit meekrijgen; de vereniging is tenslotte geen opvoedingsinstituut. Het zal toch niet zo zijn dat de emancipatie van vrouwen daar gezien wordt als een bedreiging voor de positie van mannen en dat dit patriarchale ressentiment via deze weg een stem krijgt op de vereniging? •Een dispuut dat zich niet aan de gedragscode committeert, krijgt geen novieten16 | NOS IUNGIT AMICITIAASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 16ASC23_EssayCultuurverandering 04.indd 16 02-05-2023 12:3202-05-2023 12:32Find Your Own Perfect FitADV_ASC_2023_02.indd 17ADV_ASC_2023_02.indd 17 01-05-2023 12:4201-05-2023 12:42
Reageer!

Page 17

Page 18

18 | NOS IUNGIT A MICITIAASC23 Anna Gimbrère 03.indd 18ASC23 Anna Gimbrère 03.indd 18 01-05-2023 09:5401-05-2023 09:54Anna Gimbrère wil heel graag de ruimte in. Maar voorlopig is ze veel op tv te zien als wetenschapsjournalist. ‘Ik heb geleerd dat je daar duidelijk je grenzen aan moet geven.’Toen Anna Gimbrère (Idéfix 05) voor de tv ging werken, als bureauredacteur van De Nationale Wetenschapsquiz, leerde ze iets over vrouwen wat ze nog niet wist: ze zeggen vaak nee. ‘Vrouwen’, zegt Gimbrère, ‘zijn fucking bescheiden en zeggen best wel snel: o, mijn mannelijke collega weet het eigenlijk beter.’ Vrouwen zijn ook, denkt Gimbrère, banger om af te gaan op tv. ‘Ze denken: ik moet het wel goed doen. Als ik afga, is dat zo gênant. En dat kan ik andere vrouwelijke wetenschappers ook niet aandoen. Want dan ben je de vrouw die het verkeerd doet en dat straalt slecht af op alle andere vrouwen.’Zij is daarin anders: ‘Ik vond het wél leuk om op tv iets te vertellen.’ Vooral over exacte wetenschap, een onderwerp dat velen als abstract of moeilijk zien. ‘Ik heb geen zin om hardcore wetenschap te bedrijven. Veel te specialistisch – je hele leven wijden aan één klein ding. Ik vind het veel leuker andere mensen het werk te laten doen’ – schater-lach – ‘en de mooiste bevindingen door te vertellen aan het grote publiek.’ Een beetje ADDIn die rol kun je haar nu al een jaar of zes zien schitteren. In het RTL-programma Galileo trad ze op als natuurkundige, talkshow Tijd voor MAX vroeg haar vaak als expert, later werd ze tafeldame bij DWDD en samen met cabaretier Stefano Keizers presenteerde ze het licht-absurdistische programma Experimensen. ‘Ze hebben toen meerdere screentests gedaan. Degene die het minst in de war raakte van Stefano, die is het geworden. Ik dus.’Haar doorbraak was Oranje boven, Down Under, over de World Solar Challenge 2017, een drieduizend kilometer lange race door Australië met auto’s die op zonne-energie rijden. Inmiddels is Gimbrère een van de vaste gezichten van het KRO-NCRV-programma Pointer. Haar handelsmerk is hoe enthousiast ze kan praten. ‘Ik heb een beetje ADD. En dat is op tv een pre. Je moet adrem zijn, snel denken, associaties maken. Maar mijn grootste valkuil is dat ik te snel praat.’Soms heeft ze in een talkshow gezeten en dan ziet ze later op sociale media: ‘Die meid is niet te verstaan, joh, wat een geratel.’ Voor Bright maakt ze YouTube-filmpjes die acht minuten mogen duren. ‘Dus dan praat ik weleens wat sneller om alle info kwijt te kunnen. En dan zie je onder het filmpje een comment: “Tip, draai dit op 75 procent van de snelheid af, dan is ze wel te volgen.’’ Gelukkig kan dat op YouTube!’DroomTijdens haar studie in Amsterdam had ze nooit gedacht dat ze in de media terecht zou komen. Haar grootste droom als meisje in Zwolle was om astronaut te worden. Ze begon als medicijnenstudent, want: ‘André Kuipers is ook eerst arts geworden en daarna het pad van de ruimtevaart opgegaan.’Voor het einde van het jaar haakte ze af; het leed in het ziekenhuis was haar teveel. ‘Ik zoog het verdriet en de ellende van al die mensen op en dan zat ik thuis een halfuur te huilen.’ Ze besloot natuurkunde te gaan doen. ‘Ik voel me een enorme kneus als ik dit zeg, maar een andere Nederlandse astronaut, Wubbo Ockels, heeft natuurkunde gestudeerd. Dus dat leek me een logische keuze.’Nadruk op mensenGimbrère was een laatbloeier. ‘Tot mijn derde studiejaar heb ik geen make-up gedragen. Ik kleedde me als een halve gast. Ik begreep weinig van dat eindeloze geversier 'Vrouwen zijn banger om af te gaan op tv'NOS IUNGIT AMICITIA | 19TEKST Haro Kraak (Beets 06)ASC23 Anna Gimbrère 04.indd 19ASC23 Anna Gimbrère 04.indd 19 02-05-2023 09:3102-05-2023 09:31

Page 19

Page 20

van iedereen. En de gesprekken over kleding, gasten en seks. Ik dacht soms: wat hebben we het hier lang over. Ik was ook nooit op de hoogte van de roddels.’ Ze is wel heel geïnteresseerd in mensen, ‘maar dan meer in de grote lijnen. Dus de psychologie van mensen.’In de tv-wereld, zo leerde ze, is de neiging sterk om mense - lijke verhalen de voorkeur te geven boven de technisch inhoudelijke uitleg. ‘Voor de VPRO werkte ik aan een documentaire over de grootste, levende wetenschappers. Ik had dan de Einstein van nu aan de telefoon. En die kon me vertellen hoe hij zocht naar een theorie van alles: de verbinding tussen quantummechanica en relativiteitstheorie. En toen lieten ze mij hem nog eens terugbellen en vragen stellen als: hoe voed je je kinderen op? Doe je weleens thuis de was? Ik schaamde me kapot.’Inmiddels begrijpt ze die nadruk op mensen beter. ‘Ik ver - gelijk het met hoe ik naar sporters kijk. Ik heb niet zo veel met sport. Maar de persoonlijke verhalen van de sporters vind ik wel leuk. Als ik iets meer weet over Virgil van Dijk wil ik ook echt graag dat hij wint, dan juich ik voor hem.’Een stuk vleesToen Gimbrère eenmaal haar niche had gevonden als wetenschapsjournalist had ze het tij mee. ‘Er was eerlijk gezegd niet zo veel concurrentie. En ik zat toevallig in een golf van emancipatie, dus er was opeens veel vraag naar vrouwen en er was vraag naar verjonging. En wetenschap werd ook wat populairder, dat kwam waarschijnlijk een beetje door Robbert Dijkgraaf en DWDD University. Ik zat in zijn kielzog.’ Een tijd lang greep ze alle kansen die in haar schoot werden geworpen. ‘Ik zei op alles ja, misschien meer dan goed voor me was. Ik werd gevraagd voor een grote wetenschapsshow van RTL, Professor Nicolai en Dr. Beckand, met Ruben Nicolai en Tijl Beckand. Ik dacht: leuk, ik mag de proefjes doen. Maar toen ik daar kwam, gaven ze me een soort minijurkje en gigantische naaldhakken. Ik moest uren in de visagie. Ik zag er nog net niet uit als een pornoster. En vervolgens gingen Tijl en Ruben me de hele tijd uitdagen voor de camera. Alsof ik een soort stuk vlees was. Je staat in die studio en weet niet hoe je moet reageren. Diederik Jekel, die ook in die show zat, zei later tegen me: je moet echt duidelijk je grenzen aangeven van tevoren. Nou, die les heb ik geleerd.’ JaloezieDe droom om astronaut te worden is er nog altijd, al is de kans miniem. In december werd ze afgewezen voor de selectie van zes nieuwe astronauten voor de European Space Agency (ESA). Niets om je voor te schamen – er waren 23 duizend aanmeldingen. Toch baalt ze dat ze al in de eerste ronde afviel. ‘Een van de redenen dat André Kuipers is gekozen destijds is dat hij sociaal sterk en charismatisch is. Hij was geschikt als boegbeeld van de ruimtevaart. In die zin dacht ik dat mijn werk in de media ook een voordeel was. Maar nee.’Als ze er nooit bij ESA tussen komt, is de enige andere optie een commerciële ruimtevlucht. ‘Ik vind dat eigenlijk niet dezelfde experience. Plus het kost tweeënhalve ton, daar koop ik liever een huis voor. En het is ook nog eens fucking vervuilend. Ik ben de hele tijd aan het klagen over klimaatverandering. En dan zou ik voor tien minuten buiten de dampkring gaan…’Ziet Gimbrère zichzelf dan wel oud worden in de media? Ze twijfelt. ‘Ik voel me nu soms een beetje een leeghoofd. Ik moet zeggen dat ik de laatste tijd weer erg verlang naar de wetenschap. Bijvoorbeeld om de geschiedenis van natuurkundige onderwerpen in te duiken. Een jongen die ik ken is gepromoveerd op de geschiedenis van donkere materie. Toen hij daarover vertelde voelde ik het eerst in lange tijd weer eens een beetje jaloezie.’ •‘ Ik moest de Einstein van nu vragen stellen als: doe je weleens thuis de was? Ik schaamde me kapot’FOTO: DIEDERICK BULSTRA PHOTOGRAPHY20 | NOS IUNGIT AMICITIAASC23 Anna Gimbrère 04.indd 20ASC23 Anna Gimbrère 04.indd 20 02-05-2023 10:1902-05-2023 10:19Proost!Now you can.Met trots voor u gebrouwen. Geen 18, geen alcohol.ADV_ASC_2023_02.indd 21ADV_ASC_2023_02.indd 21 01-05-2023 12:4201-05-2023 12:42

Page 21

Page 22

>‘Als niemand luistert, vallen er doden’Hester Somsen is plaatsvervangend Nationaal Coördinator Terrorisme-bestrijding en Veiligheid (NCTV) en houdt zich vooral bezig met cybersecurity en statelijke dreigingen. ‘In Nederland wanen we ons veilig. Maar cyber-terrorisme trekt zich niets van afstanden en landsgrenzen aan.’We hebben elkaar 27 jaar niet gezien, Hester Somsen (Jonquille 91) en ik. Ze is op de fiets gekomen; op vrijdagen werkt ze thuis. Weinig veranderd. Een paar grijze strepen in het haar. Maar nog dezelfde energie die ze had als 22-jarige ab actis van de sociëteitscommissie. Nu is ze de plaatsvervangend Nationaal Coördinator Terrorismebe-strijding en Veiligheid (“NCTV”), en onder meer verantwoordelijk voor cybersecurity en statelijke dreigingen. Hester is net terug uit Libanon. ‘Een trip along memory lane’, noemt ze haar reis - ze was er jarenlang ambassadeur. De avond voor ons gesprek wordt bekend dat er vanuit Libanon 34 raketten op Israël zijn afgeschoten.‘Het land is nu veiliger dan in mijn tijd, de jaren 2013 tot 2017. De dreiging kwam toen voor het belangrijkste deel uit Syrië, waar IS en andere groeperingen actief waren. Ik kon mij alleen verplaatsen in een gepantserd voertuig. Bepaalde delen van het land waren niet toegankelijk vanwege de onveilige situatie. Sommige mensen denken dat Libanon alleen woestijn is met kamelen, maar het is echt een prachtig mediterraan land. Een land ter grootte van Friesland, Groningen en Drenthe met een prachtige kustlijn, valleien en bergen. Wij hebben met een aantal van onze vrienden delen van het land bezocht die eerder afgesloten waren vanwege de dreiging van terroristische aanslagen.’Ben je ook bij de ambassade terug geweest?‘Ja, dat was echt heel dierbaar. Je hebt bij zo’n ambassade de lokale en uitgezonden staf. De lokale staf is echt de ruggengraat van de organisatie. Daar heb ik een hele warme band mee opgebouwd. In 2020 ben ik een maand terug geweest in mijn oude functie, toen de vrouw van de toenmalige ambassadeur zeer ernstig gewond raakte bij de explosie in Beiroet. De ambassade ligt vlak bij het depot waar de ammoniumnitraat lag opgeslagen. Uiteindelijk is ze aan haar verwondingen overleden. Zo triest. Dat drama hebben we met elkaar moeten verwerken. Tegelijkertijd was het weerzien tragisch omdat het economisch zo slecht gaat met het land. Er is altijd wat in Libanon. Nu wordt gevreesd voor de reactie van Israël.’Na haar afstuderen in 1996 zat Hester Somsen in het fameuze diplomatenklasje. ‘Ik profiteerde van de nieuwe wind die waaide op Buitenlandse Zaken’, vertelt ze. ‘De vrouwen waren in mijn klasje numeriek net in de meerderheid. Daar waren ze heel trots op.’ Via posten in Hongarije en Tanzania kwam ze in Libanon terecht. Over haar tijd daar is een documentaire gemaakt, Post Beiroet. In de film zien we Hester met haar chauffeur Nader het verscheurde land door - kruizen. ‘Was hier laatst niet een bomaanslag?’ vraagt ze Nader bij een controlepost. Ze spreekt met de hoogwaardigheidsbekleders van de verschillende groeperen, de sjiïeten, soennieten en christenen. Haar gesprekpartners ontwapent ze met Arabische spreekwoorden en haar oprechte betrokkenheid bij de inwoners van het land. Het valt me op hoe volstrekt nuchter en ontspannen ze dat doet. ‘De leiders van het land houden van feesten en partijen en als ambassadeur word je overal voor uitgenodigd. Mijn balboekje was altijd vol.’ Hester was alleen in Libanon. Haar partner mocht niet in het land werken als tandarts. Hij kwam eens in de twee weken een lang weekend. ‘Best pittig, maar werk is voor ons allebei belangrijk. Een latrelatie houdt het ook spannend. Ik lig nog graag bij hem in zijn tandartsstoel’, zegt ze grappend. Een carrière bij de overheid lag in de tijd dat wij afstudeerden niet zo voor de hand. ‘Nee, we waren niet zo met de maatschappij begaan in onze tijd. Studenten zijn nu meer purpose-gedreven. Ik ben opgegroeid in Vaassen, een klein dorp nabij Apeldoorn. Mijn vader werkte bij de Belastingdienst; de ambtenarij was nooit een vies woord voor mij. Mijn moeder werkte als vrijwilliger in een wereldwinkel. Als kind zag ik daar alle producten uit verre landen voorbijkomen. Dat de wereld groter is dan Nederland kreeg ik met de paplepel ingegoten. Bij ons thuis hing een poster van Amnesty International. ‘Als niemand luistert naar niemand vallen er doden in plaats van woorden,’ stond erop. Die woorden zijn me altijd bijgebleven. Voor het klasje moet je oprechte interesse voor de wereld om je heen hebben.’FOTO: TOBIAS TULLIUS/UNSPLASHNOS IUNGIT A MICITIA | 23TEKST Christiaan Alberdingk Thijm (Beets 90)

Page 23

Page 24

In je huidige functie ben je meer op de binnenlandse veiligheid gericht.‘Ja, maar ook met de dreiging die uit andere landen komt. Bij de NCTV richt ik me vooral op de nationale veiligheid en cybersecurity. We hebben daarbij een coördinerende rol. Als wij een probleem signaleren, is er niet morgen een oplossing. Sinds 2014 waarschuwt de NCTV bijvoorbeeld al voor de economische kwetsbaarheid van ons land. Vanuit landen als China, Noord-Korea en Rusland is er heel veel interesse in onze kennis, zowel bij bedrijven als bij universiteiten. Als coördinator waarschuw je betrokkenen daarvoor. Wat gaan we daaraan doen? Sommige ontwikkelingen gaan langzaam. We blijven toch een polderland en cybersecurity is een kostenpost. De vraag is altijd: wat levert het op? Men realiseert zich niet altijd wat de risico's zijn van producten die op de markt komen. Op het gebied van digitalisering zijn er veel te weinig veiligheidseisen in Europa. Als je alles aan elkaar verbindt, wordt alles kwetsbaar.’ Zijn we naïef?‘In Nederland wanen we ons veilig. Dat is historisch gegroeid, omdat we geen bedreigende buurlanden hebben, geen Russische agressie. Maar cyberterrorisme trekt zich niets van afstanden en landsgrenzen aan. We hebben de naïeve overtuiging dat alles beschikbaar is en blijft. In Zweden wil de overheid dat je als burger twee weken zelfvoor-zienend moet zijn. Bij ons zetten we nu in op twee dagen. We moeten af van ons unipolaire wereldbeeld. We zitten in een andere realiteit. Landen kiezen steeds meer voor zichzelf. We moeten onze strategische afhankelijkheden duidelijk hebben, binnen de EU en NAVO goed samen optrekken en daar ook onze fair share aan bijdragen. We kunnen niet zelf te weinig doen en dan verwachten dat andere landen ons komen redden als het fout gaat.’ Wat geeft je hoofdpijn als het gaat om cybercriminaliteit?‘Ransomware, dat is groter dan drugscriminaliteit. Hackers die bedrijven voor het blok zetten door hun toegang tot de eigen data te vergren-delen. We horen er in de media nauwelijks iets over vanwege schaamte bij bedrijven. Tegen betaling van losgeld kan je weer bij je data. Dat gaat heel berekenend. Die criminelen kijken naar de jaaromzet en denken: 2% kan zo'n bedrijf wel missen. Zodra je betaalt, wordt dat geld weer in betere technologie geïnvesteerd. Je moet dus nooit betalen. En pas vooral basismaatregelen toe zoals tweestap-authen-ticatie, maak goede back-ups en splits waar kan je netwerken op.’ Hoe kijk je als oud-commissaris naar de misstanden binnen het corps? ‘Ik kijk er echt met verbazing naar. Het fysieke afbeulen tijdens de groentijd, dat was 30 jaar geleden echt niet zo. Ik snap niet waar dat vandaan komt. Dan heb je nog het drugsgebruik. Ik hoor verhalen dat ze drie keer per week poeder in hun neus stoppen. Onbegrijpelijk. Behalve de gezondheidsissues, houd je daarmee georganiseerde criminaliteit in stand. Ik kan daar echt niet bij. Het is een generatie die zo begaan is met de wereld. Ze willen geen kleding kopen die met kinderhandjes is gemaakt, maar deze hele industrie is gestoeld op misbruik van mensen.’Hoe zou jij dergelijke misstanden op grond van jouw ervaringen oplossen?‘Het lijkt me heel moeilijk. Ik zou er in ieder geval een multidisciplinair team opzetten: antropologen, sociologen en psychologen. Het lijkt bijna psychologische oorlogsvoering. Lord of the flies. Die ABC- disputen zou ik meteen afschaffen. Moet je nagaan, als meisje moet je dispensatie vragen bij het bestuur als je iemand uit een C-dispuut meevraagt naar een gala.’ In de documentaire Post Beiroet zit een scène waarin Sigrid Kaag en Angelina Eichhorst op bezoek komen bij Hester Somsen. Kaag zat in die tijd voor de Verenigde Naties in Libanon, Eichhorst was gezant van de Europese Unie. Drie Nederlandse topdiplomaten in hetzelfde land. ‘Dat was bijzonder. We waren toch een soort soul-sisters, al heb ik nooit het gevoel gehad als vrouw in een Islamitisch land niet serieus genomen te worden. Libanese vrouwen vonden het fantastisch dat wij drieën daar zaten.’ Sigrid Kaag koos voor de politiek. Wordt dat ook jouw volgende stap? Hester Somsen als onze eerste vrouwelijke minister-president?‘Thanks, but no thanks. De huidige politiek is enorm verruwd. Je moet enorm bevlogen zijn om het vol te houden. Het lijkt alsof men niet meer bereid is tot samenwerking en het sluiten van compromissen. Het debat is enorm gepolariseerd. Nee, ik ambieer geen politieke carrière, ook nooit gedaan. Ik heb nog een hoop te doen in mijn huidige functie. De dreiging vanuit landen als China, Rusland, Iran, Noord-Korea neemt alleen maar toe en ook op cybersecurity zijn we nog lang niet zo veilig als zou moeten. En in de toekomst? Dan steek ik graag mijn vinger weer op voor een mooie plek bij Buitenlandse Zaken, in Den Haag of op een post in het buitenland.’ •‘Op het gebied van digitalisering zijn er veel te weinig veiligheidseisen in Europa’Hester Somsen in LibanonFOTO: MERAL USLU24 | NOS IUNGIT A MICITIAwww.r u tgersposch.comAmsterdamsAegis aegisbestuur@yahoo.comAeneas anchises@aeneas46.nlArktos afterarktos@gmail.comArtemis tinekehuygens@gmail.comAtomos reunistenbestuur@atomos1957.nlAudentes azzawijnen@gmail.comBeaufort reunistenbestuur@hddbeaufort.nlBever/Storia beverreunisten@hotmail.com Beets beetsvvb@gmail.comChess chessreunisten@gmail.comDido didoreunisten@gmail.comDis disreunisten@yahoo.comEnergia info@oudenergia.nlFiore meikedobbelaar@hotmail.comHebe harald.simons@fleishman.comHera ajzonnevylle@hotmail.comHermes stevenberendsen@hotmail.comHomerus herosbestuur@gmail.comIdefix sophieroberti@live.nlJonquille vvrjonquille@gmail.comKaraat reunistenkaraat@gmail.comKewajam reunistenbestuurkewajam@gmail.comLllorien reunistenlllorien@gmail.comMarnix marnixreunisten@gmail.comNisita reunisten@nisita.orgOdoleh reunisten@odoleh.nlOktopus abactis@reunisten-oktopus.nl Orestes orestesreunisten@gmail.comOsiris abesweep@hotmail.comPanikh panikhreunisten@gmail.comPenelope reunistenpenelope@gmail.comPharos pharosreunisten@hotmail.comPinot rbpinot@gmail.comSirius siriusreunisten@gmail.comSphinx sxreunisten@gmail.comThalia oudthalia@gmail.comTyche tychereunistenbestuur@gmail.comVesta chef@vestareunisten.nlVivat vol@vivat1908.nl Reünistenbesturen van het ASC/AVSVBestuur Vereniging van Reünisten secretaris@reunistenasc-avsv.nlADV_ASC_2023_02.indd 25ADV_ASC_2023_02.indd 25 01-05-2023 12:4201-05-2023 12:42

Page 25

Page 26

‘Oei, een vrouw’Simoon Hermus, die onder meer schreef voor De Speld en het satirische tv-programma Plakshot, spreekt de cabaretiers Louise Korthals en Marjolijn Ebels over humor als werk. Drie vrouwen in een mannen-wereld – dat kan in je voordeel werken. Maar niet altijd.Wat wil je eigenlijk precies met dit verhaal?’ Ze kijken me vragend aan. ‘Eh, nou ja, kijk, ik vind het ook heel stom hoor, zo’n verhaal over vrouwen en humor, dat het dan zo moet gaan over, ja, hoe het dan is als vrouw, terwijl je natuurlijk juist wil loskomen van dat stereotype, maar tegelijkertijd, ja, merk je als vrouw natuurlijk wel dat…’ Ik zit met Louise Korthals (Panikh, 03) en Marjolijn Ebels (Chess, 07) in de Ysbreeker, we hebben drie kwartier de tijd voordat Korthals haar kind van school moet halen. De damp slaat van onze spijkerbroeken, het regent pijpenstelen. We hebben de intro - ductiepraatjes net gehad.Korthals, naast cabaretier ook actrice en zangeres, studeerde sociologie, een paar jaar in het buitenland zelfs. ‘Mijn moeder had echt talent voor het podium, maar is om haar eigen redenen het bedrijfsleven in gegaan. Toen overleed mijn vader – zó’n groot moment was dat. Er ging een knop om.’ Ze ging naar de Koningstheateracademie in Den Bosch. ‘Kleinkunst en cabaret, dat viel toevallig samen in die opleiding. Ik heb mezelf nooit als grappig gezien, ik vond mezelf veel te dramatisch voor cabaret. Dat zijn alleen maar oneliners, dacht ik. Mijn regisseur lachte me keihard uit. Dat is júist waarom het werkt, zei ze.’ Een jaar na haar afstuderen won ze de Wim Sonneveldprijs, weer een jaar later toerde ze met haar eerste programma. In 2019 won ze de cabaretprijs Poelifinario. Ze deed de oudejaarsvoorstelling met Dolf Jansen. Daarna, natuurlijk, corona, nog een kind erbij. ‘Nu start ik weer op.’ Bij Ebels, die naast cabaret ook muziek maakt (zang, gitaar, piano), liep het anders. Ze werkte jarenlang als advocaat bij Van Doorne, waar ze een keer meedeed aan een cabaretfestival op het werk. In dezelfde periode voelde ze dat ze op haar werk steeds minder op haar plek was. ‘Ik viel uit op het werk. En ik dacht terug aan dat gevoel wat ik had op het podium, dáár moest ik zijn.’ Ze stopte bij Van Doorne om bij een kleiner kantoor parttime aan de slag te gaan en daarnaast een acteeropleiding bij Theaterschool de Trap te volgen, in Amsterdam. ‘Volgens mij ben je meer met comedy bezig’, zei mijn baas. Daar had ze gelijk in. Dus toen heb ik ook mijn parttime baan opgezegd en ben ik in het diepe gesprongen.’ Vorig jaar won ze onder haar artiestennaam Marcy Lou de publieksprijs op het Griffioen Cabaretfestival. Minder ruimteDus. Wat ik wil met het stuk. ‘Ik bedoel, het maakt toch uit, vrouw zijn’, zeg ik, blazend in een havercappucino. IJzersterk, Simoon. Maar ja, natuurlijk is dat zo. Ebels wordt nog regelmatig aangekondigd met zinnen als: ‘En dan komt nu de enige vrouw van de avond!’ Dat is irritant, zegt ze, ‘maar dan maak ik twee grappen, wordt er gelachen en zeg ik: zo, nu staan we quitte.’ Korthals zei in het begin weleens: ‘Oei, een vrouw!’ als ze opkwam. ‘Dan zie je de opluchting bij het publiek, want dat is natuurlijk precies wat ze denken. En dan is het uit de weg.’ Los van het ongemak bij het publiek ziet Ebels dat er voor vrouwen minder ruimte is ‘26 | NOS IUNGIT A MICITIAASC23 Humor 02.indd 26ASC23 Humor 02.indd 26 01-05-2023 12:2201-05-2023 12:22in hun wereld. ‘Als je meedoet aan een wedstrijd en je bent een blonde chick met een gitaar, en je ziet nóg een blonde chick met een gitaar, dan denk je meteen: óke, voor een van ons tweeën is het snel voorbij. Want er staan nooit twee blonde vrouwen in de finale. Terwijl er wel vaak twee vrijwel identieke gasten overblijven.’ Korthals: ‘Bij mij zei een collega: ik vind jou zo raar op het podium, jij bent zo’n vrouwelijke vrouw. Omdat ik hakken draag, een Goois accent heb. Het was in derdaad wel vaak zo dat vrouwen zich dan maar heel mannelijk gingen gedragen en wijdbeens over het podium stampten. Maar dit is wie ik ben.’‘Weet je, ik ben eigenlijk helemaal niet zo bezig met wat mannen doen’, gaat Kort -hals verder. ‘Ik richt me op mezelf.’ Makkelijk praten Louise, denk ik. Probeer dat maar eens als je als enige vrouw tussen tien mannelijke medeschrijvers zit en je demo -cratisch moet bepalen of de gemiddelde kijker weet wat corrigerend ondergoed is (spoiler: nee. De winnaar van de Europacup in ‘72? Algemeen bekend.) Veeleisender publiekNatuurlijk heeft ze wel een punt. Zeuren lost weinig op, het is beter om overtuigd te zijn van je eigen kracht en positie. En zo komen we bij iets relevanters: het grote nadeel dat mannen hebben. Ze zijn gewend de norm te zijn, dat de wereld zich zo’n beetje plooit naar wat zij vinden en doen. En nu worden ze ineens geconfronteerd met een publiek dat een stuk veeleisender is, dat verwacht dat ze zich bewust zijn van hun positie in de maatschappij en dat ze daarop kunnen reflecteren. Oef, dat hebben ze vaak niet geleerd. En dan loop je in deze tijd dus hopeloos achter. Met vijftig minuten piemelgrappen en klagen dat vrouwen niet met je naar bed willen, redden ze het niet meer. Niet meer bij iedereen, in ieder geval. Om het nu eens positief te formuleren: wij drieën hebben een voorsprong omdat we gevoeliger zijn, ons meer kunnen inleven in een ander. Zien wat anderen niet zien. Kijk. Dáár wilde ik dus heen met dit stuk. De spijkerbroeken zijn droog, het kind van Kort -hals staat op het schoolplein te trappelen. Nog even een foto en dan hup, weer de regen in.•Met vijftig minuten piemelgrappen en klagen dat vrouwen niet met je naar bed willen, redden mannen het niet meerVlnr: Louise Korthals, Marjolijn Ebels en Simoon HermusNOS IUNGIT A MICITIA |27TEKST Simoon Hermus (Pinot 12)ASC23 Humor 02.indd 27ASC23 Humor 02.indd 27 01-05-2023 12:2201-05-2023 12:22

Page 27

Page 28

Als Hélène Frommann in 1903 lid wordt van de AVSV is het niet ongewoon dat vrouwen gaan studeren, maar er wordt door vele heren nog met grote ogen naar gekeken. Rector magnificus van de UvA, Bakhuis Roozeboom, constateert in 1904 dat vrouwelijke studenten maar liefst veertien procent uitmaken van de academische gemeenschap: ‘Een ernstige storing in de natuurlijke toestand van onze maatschappij.’ En een paar jaar voordat Frommann zich inschrijft, debatteren de professoren Treub en Winkler over de wenselijkheid dat de vrouw gaat studeren. De gynaecoloog Treub komt met een ingewikkeld verhaal over de verschillen in schedelgrootte bij mannen en vrouwen om uiteindelijk de vrouw toch welkom te heten bij de universiteit. Voor de psychiater Winkler is het echter een uitgemaakte zaak dat de universiteit geen plaats is voor de vrouw. Hij ziet voor meisjes alleen de rol van huismoeder weggelegd. Of Frommann kennis heeft genomen van deze discussie is onbekend, maar ook zij zal tijdens haar studententijd met dergelijke vooroordelen zijn geconfronteerd.KattenkroegFrommann wordt in Leiden geboren in 1883. Ze behoort niet tot de elite: haar moeder is huisvrouw, haar (van oorsprong) Duitse vader is luitenant in het Nederlandse leger. In Leiden doorloopt ze de HBS. In 1900 overlijdt haar vader, pas 48 jaar oud. Inkomsten vallen weg en een sociaal vangnet is er niet; moeder Frommann besluit Leiden te verlaten. Moeder, dochter en zoon gaan in 1902 in de gemeente Watergraafsmeer wonen, op een etage aan de Middenweg, en moeder wordt lotenverkoopster bij de Staatsloterij. Een vetpot zal het niet geweest zijn. Frommann gaat in 1903 geneeskunde studeren en wordt lid van de even daarvoor opgerichte AVSV, die zo’n vijftig leden telde. De vereniging zoekt (en vindt) aansluiting bij het ASC, dat zichzelf beschouwt als de algemene vertegenwoordiger van alle Amsterdamse studenten. De AVSV wordt een corpsgezelschap en de leden van de AVSV zijn op persoonlijke titel lid van het corps. De dames komen bijeen in hun eigen clublokaal aan de Herengracht 450, door de redacteuren van Propria Cures ook wel de Kattenkroeg genoemd. Frommann, die haar hele studententijd bij haar moeder blijft wonen, is actief lid. Zo speelt ze toneel bij Kothurne. In 1904 staat zij in de Stadsschouwburg in het stuk Les Précieuses ridicules van Voltaire. De recensent van het Algemeen Handelsblad roemt haar ‘voor het juiste volhouden der karakter-teekening, Mevrouw de SenatorIn de winter van 1905/1906 maakt Nico Schuitvlot de traditionele foto van de senaat. Rechts op de foto zit de assessor II, Hélène Marie Frommann. Een vrouw in de senaat is nog lang niet gewoon: senaten uit het buitenland weigeren om die reden zelfs om op bezoek te komen.Spotprent op de toelating van vrouwen bij het ASC in 190328 | NOS IUNGIT A MICITIAASC23 Frommann 05.indd 28ASC23 Frommann 05.indd 28 02-05-2023 10:2902-05-2023 10:29voor de goede typeering, zonder te vervallen in overdrijving’. Een jaar later wordt Frommann tweede secretaresse in het bestuur van de AVSV en in 1906 is zij lid van de Commissie van Toezicht op de kennismaking der vrouwelijke kandidaat-leden. Vreemde positieAls in 1903 de AVSV een corpsgezelschap wordt, ontstaat de mogelijkheid dat AVSV’sters zich kandidaat stellen voor de senaat. En dat gebeurt met succes al in dat jaar. Julia van West wordt de eerste vrouwelijke senator. In 1905 stelt Frommann zich kandidaat. Er zijn zeven kandidaten voor vijf senaatsfuncties (de functie van quaestor II bestaat nog niet). Op 17 november 1905 vindt de stemming plaats. Men kan per persoon op meerdere kandidaten stemmen. Er worden 274 stem- biljetten uitgebracht en de kandidaten krijgen allen tezamen 751 stemmen. Frommann krijgt er 92. Maar geen van de kandidaten behaalt de absolute meerderheid, zodat er drie dagen later weer gestemd wordt. Nu worden de kandidaten gekozen met de meeste stemmen. Frommann krijgt er dit keer honderd: ruim voldoende om senator te worden. Twee mannen vallen af. Twee weken later worden de functies binnen de senaat verdeeld. Frommann wordt assessor II en loco-rector.Het buitenland reageert ontsteld op de uitverkiezing van een vrouwDe senaat 1905-1906, gefotografeerd door Nico SchuitvlotFOTO: ALLARD PIERSON, COLLECTIE VOORMALIG UNIVERSITEITSMUSEUMNOS IUNGIT A MICITIA | 29TEKST Daan Meijer (Beets 81)ASC23 Frommann 05.indd 29ASC23 Frommann 05.indd 29 02-05-2023 10:2902-05-2023 10:29

Page 29

Page 30

De positie van een vrouwelijke senator is wel vreemd in die dagen. Frommann woont de vergaderingen van de senaat bij (en notuleert met zeer grote regelmaat). Ze bemoeit zich met de keuze voor een nieuwe borrelruimte en de daarmee gepaard gaande financiële risico’s, met de mogelijkheid om leden te royeren en met strafzaken. Maar op de sociëteit mag ze niet komen, die is voorbehouden aan de mannelijke gezelligheidsleden. Ook bij belangrijke evenementen waarbij de senaat als eregast wordt uitgenodigd, zoals een kroegjool, is Frommann niet van de partij. De heren senatoren komen ook niet naar de Club op de Herengracht. Er is geen enkele sprake van een gemengd gezelligheidsleven, alleen tijdens het toneelspelen en de gala’s komen vrouwen en mannen samen.OntstellendKijkt men in Amsterdam met verwondering naar de vrouwelijke senator, het buitenland reageert ontsteld op de verkiezing. De senaten van Leiden, Utrecht en Groningen reizen niet af naar Amsterdam in de jaren dat er een vrouw zitting heeft in de ISSA. Consequentie hiervan is dat in de corps -wet enige jaren het volgende artikel heeft gestaan: ‘De ISSA zal het ASC niet vertegenwoordigen bij reünie-feesten der bevriende studenten-corpsen.’Frommann behaalt in 1909 haar arts -examen en gaat werken als kinderarts in het Emma Kinderziekenhuis. Ze publiceert wetenschappelijke artikelen en is jarenlang betrokken bij diverse sociale comités in Amsterdam. In 1957 spreekt ze als voorzitter van de reünistenvereniging van de AVSV. Zij memoreert nog eenmaal haar studententijd en haalt een brief uit 1909 aan. Haar aanstaande kreeg toen een brief van een vriend waarin hij werd gewaarschuwd voor het huwen van een gestudeerde vrouw.•Ze is loco-rector, maar op de sociëteit mag ze niet komenDe spelers van Les Precieuses ridicules. Hélène Frommann zit op de voorste rij rechts.FOTO: STADSARCHIEF AMSTERDAM, NICO SCHUITVLOT30|NOS IUNGIT A MICITIAASC23 Frommann 05.indd 30ASC23 Frommann 05.indd 30 02-05-2023 10:2902-05-2023 10:29ADV_ASC_2023_02.indd 31ADV_ASC_2023_02.indd 31 01-05-2023 12:4201-05-2023 12:42

Page 31

Page 32

‘Als de basis goed is, kan de creatieve kant bloeien’Laurentine Pels Rijcken is zakelijk directeur van Paradiso. ‘We hebben soms acht programma’s per dag en we groeien uit onze jas. Maar we willen hier wel blijven.’Paradiso, de poptempel van Amsterdam, is geopend in 1968 als ‘Cosmisch Ontspan-ningscentrum’, de hippietijd was al flink op stoom. Het markante gebouw in het hart van de stad is in 1880 neergezet door dominee Herman Hugenholtz, de oprichter van de Vrije Gemeente – in de grote zaal hangt zijn marmeren herdenksteen. Een kerk mocht het niet genoemd worden, want hij was voorstander van een vrije religie, waarin de wonderen uit de Bijbel niet letterlijk genomen werden. Hij werd echter tegengewerkt onder leiding van collega Abraham Kuyper, die later de Gereformeerde Kerken afsplitste, de ARP en de VU oprichtte en eindigde als minister-president. Kuypers ‘kleine luyden’ riepen uit protest door de preken van moderne dominees als Hugenholtz heen, dus begon hij zijn eigen stroming. Het was de tijd waarin ook het Rijksmuseum en het Concertgebouw verrezen. De grond had hij, met steun van volgelingen, goedkoop kunnen krijgen; er waren villa’s gepland, maar de in 1850 geopende gevangenis een eindje verderop op de Weteringschans stond te dichtbij naar de zin van toekomstige bewoners. Het nieuwe gebouw dat geen kerk mocht heten had plek voor 1500 volgelingen, maar dat bleek veel te optimistisch. Na zijn dood werd nog geprobeerd met een wat strenger beleid toch mensen te trekken, de tekst ‘Soli Deo Gloria’ boven het grote podium werd erin gebeiteld in 1907. Pas in 1965 werd het pand waar vrijwel niks gebeurde verkocht, maar van de voorgenomen afbraak en bouw van een hotel kwam het niet; het pand werd ge - kraakt. Dag en nacht zaten er langharigen in gewaden op de grond te blowen. Op de openingsavond van het Cosmisch Ontspanningscentrum drie jaar later werden op posters onder meer ‘oogver rukkende taferelen, zwoele danseressen, wierokers, magiërs, heerlijke kleuren en uitzonderlijke popgroepen’ beloofd. CCC Inc. en Supersister, die eerste avond. Al snel volgde Pink Floyd en maakte Paradiso naam.Besloten familieIn 1979 kwam Laurentine Pels Rijcken aan bij Kewajam. Ze is een geboren en getogen Amsterdammer, maar in de poptempel kwam ze pas later. Wat ze daardoor heeft gemist is bijvoorbeeld het Terroristen-congres, waarin werd gestreefd naar totale chaos. De bezoekers moesten tussen autowrakken naar binnen klauteren, waar de grote zaal vol was gestouwd met puin, nog meer sloopauto’s en een gigantische Toren van Babbel, met olifantenpoep in alle wc’s en een vrijend stel op de bar met dierenmaskers op. In haar jaar van aankomst waren er concerten van bijvoorbeeld The Police, Motörhead, de Zangeres Zonder Naam en Gruppo Sportivo, en er waren in tegenstelling tot op de Raamgracht ook vele ‘maatschappelijke’ avonden: Homo - bevrijdingsdag, de Feestavond tegen de lelijkheid van Nederland, het Feest ter gelegenheid van 2000 jaar ellende met het Christendom, het Werken is niet leuk-feest, de Solidariteitsavond voor Chileense kunstenaars of voor 20 jaar revolutie in Cuba.32 | NOS IUNGIT A MICITIAASC23 Paradiso 05.indd 32ASC23 Paradiso 05.indd 32 01-05-2023 12:3101-05-2023 12:31Dag en nacht zaten er langharigen in gewaden op de grond te blowenLaurentine Pels Rijcken in de grote zaal in ParadisoPels Rijcken studeerde economie, had een fijne corpstijd en begon als consultant bij Accenture, ze bleef er tien jaar. Ze gaf een aantal jaren les aan de UvA en werkte vijf jaar als consultant bij een medisch centrum in Limburg. ‘Toen was het hoog tijd om weer in Amsterdam te gaan werken. Bij Paradiso zochten ze een controller. Ik ben gaan praten en we besloten dat we elkaar leuk vonden, maar dat we te verschillend waren. Ik was gewend aan gestructureerd werken in andersoortige organisaties, bij Paradiso was het één grote besloten familie van mensen die er veelal als student achter de bar waren begonnen en nooit weg waren gegaan. Een maand later belden ze en ben ik het alsnog geworden. Drie jaar later werd ik zakelijk directeur.’ Het zakelijke staat tegenover het intuïtieve, creatieve werken, zegt ze, maar als de basis goed is georganiseerd, kan de creatieve kant daar juist op bloeien. Ze heeft het een en ander geprofessionaliseerd. Er kwam een afdeling personeelszaken, een cao, de ICT ging naar de cloud, de flexibele werkweek is gestroomlijnd, er is een einde gemaakt aan drinken en gebruiken tijdens het werk en aan romantische relaties binnen een gezagsverhouding. ‘De sfeer tussen werk - nemers is professioneel maar erg goed, dat moet ook want artiesten merken het als dat niet zo is. Het is bij uitstek een mensenvak. De programmeurs bepalen onze identiteit, maar kunnen niet zonder de anderen, net zoals in een ziekenhuis FOTO: ABDOELINE SOLEMANNOS IUNGIT A MICITIA | 33TEKST Jacqueline Hoefnagels (Oktopus 80)ASC23 Paradiso 05.indd 33ASC23 Paradiso 05.indd 33 02-05-2023 10:3202-05-2023 10:32

Page 33

Page 34

medisch specialisten niet kunnen zonder goede verpleegkundigen, facilitair medewerkers en andere ondersteuners. Wat dat betreft zie ik parallellen met mijn tijd in het medisch centrum.’TrotsZe leidt rond door de kleedkamers, waar voor een artiest de gevraagde flessen whisky al klaarstaan naast een fruitmand. Door de grote zaal, die altijd al een balkon had, maar waar op instigatie van de Stones een tweede balkon werd gebouwd. Langs de plek waar Prince ontspannen stond te tafeltennissen met de technici, nadat Pels Rijcken eerder horendol was geworden van de bizarre eisen van zijn agent. Overal zijn mensen aan het werk, met geluidskabels, met hamers en spijkers, met lampen. Buiten wordt een geluidswand opgetrokken, voor de buren. Het gebouw is brandschoon. ‘De schoonmakers komen hier meteen binnen als de mensen eruit zijn, en je wil niet weten hoe het er dan uit ziet.’ Er werken ruim tweehonderd mensen in dienst en daar - naast is er nu een schil van zzp’ers voor de piekdagen. ‘Dat er zoveel mensen in vaste dienst zijn, was tijdens corona lastig, we wisten een tijd lang niet hoeveel NOW- steun we zouden krijgen.’ Paradiso organiseert overigens ook optredens in de eigen clubzaal in de Tolhuistuin en in cultuurcentra van Stadsherstel, zoals de Duif en Cinetol. Ze is duidelijk trots op het gebouw en op de mensen. ‘We organiseren hier 1200 programma’s per jaar, soms acht optredens op een dag. Dat is een hele puzzel voor de technici, de productie, de barbevoorrading, de schoonmakers, enzovoort. De ene act is nog niet weg of de volgende truck met aanhanger staat voor de deur. We groeien uit onze jas, de druk op het pand en vooral op de publieksdeur is te hoog, voor de buren moet het te doen blijven.’Landje ernaastDaarom heeft ze vorig jaar het landje naast het gebouw gekocht, waar nooit iets heeft gestaan, nog steeds vanwege die villa’s die geen overlast willen. ‘Het was niet makkelijk, maar we geloofden er echt in.’ Er komt een ondergrondse ingang naar de zalen, wat ook een veel rustiger vertrek mogelijk maakt en een gebouw van vijf etages, misschien met een zaal ergens onder de grond. ‘In de kleine zaal hebben we nu vanwege de bassen en de buren aan die kant ’s nachts geen optredens. In die zaal kunnen tweehonderd man en dat maakt het wat intiemer, een fantastisch proefpodium. Er beginnen daar bands die daarna elders gaan spelen en bij ons terugkomen in de grote zaal. Je kunt er op de bonnefooi naartoe, echt, het is het altijd waard.’ Ook in de grote zaal gaat ze geregeld kijken, ‘de dynamiek tussen artiesten en publiek blijft een feest om de zien’.Als het nieuwe gebouw er staat, over een jaar of tien, is Paradiso geluidsdicht én klimaatneutraal. Er zullen nog heel wat overleggen met de gemeente, ver - gunningsaanvragen en ontwerprondes aan de bouw vooraf gaan. En het landje is dan wel gekocht, maar de financiering van de bouw moet er ook nog komen en voor bezoekers moet het betaalbaar blijven. Genoeg te doen. •Horendol werd ze van de bizarre eisen van PrinceFOTO: JACQUELINE HOEFNAGELS34 | NOS IUNGIT A MICITIAASC23 Paradiso 05.indd 34ASC23 Paradiso 05.indd 34 02-05-2023 10:3202-05-2023 10:32Mr. E. A. Brat (‘87)‘Als u dan toch een advocaat nodig heeft, dan eentje die uw mores kent!’‘s-HertogenboschSpinhuiswal 25211 JG ‘s-HertogenboschAmsterdamJames Wattstraat 1001097 DM Amsterdamooijbmakelaardij o.z.Isabelle Bandregister makelaar- taxateur o.z.Prinsengracht 4141016 JC AmsterdamTelefoon (020) 4 222 888Mobile 06 26 06 88 31Fax (020) 4 21 33 44info@booijoz.nlwww.booijoz.nlLid NVM & MVAooijbmakelaardij o.z.Isabelle Bandregister makelaar- taxateur o.z.Prinsengracht 4141016 JC AmsterdamTelefoon (020) 4 222 888Mobile 06 26 06 88 31Fax (020) 4 21 33 44info@booijoz.nlwww.booijoz.nlLid NVM & MVAAmsterdam(Grachtengordel, Zuid, Oud-West)woningenbedrijfsobjectentaxaties020 - 4 222 888www.booijoz.nlinfo@booijoz.nlBooij_Advertentie_02-2014.indd 1 07-02-14 08:15woningenbedrijfsobjectentaxatiesbeheerAmst erdamNaamloos-1 1Naamloos-1 1 17-04-2023 09:2117-04-2023 09:21ADV_ASC_2023_02.indd 35ADV_ASC_2023_02.indd 35 01-05-2023 12:4201-05-2023 12:42

Page 35

Page 36

Na het gymnasium en een tussenjaar op een highschool in Californië via de Rotary, studeerde Makira Mual (Pinot 88) af in Culturele Studies aan de UvA. Nog tijdens haar laatste jaar liep ze stage bij het Vara-radioprogramma Ophef en Vertier en ze is daarna nooit meer weggegaan bij de publieke omroep, waar ze diverse journalistieke kunstprogramma’s maakte voor radio en tv. ‘Wat dat betreft is het bij de publieke omroep net als in de hit Hotel California, zegt ze, ‘You can check out any time you like, but you can never leave.’Als hoofdredacteur is ze verantwoordelijk voor alle televisie-, radio- en online programma’s van de NTR op het gebied van klassieke muziek, opera en dans. Ze stuurt een groot team mensen aan om klinkende titels te maken als Podium Klassiek, Radio NPO Klassiek, het Koningsdagconcert en NTR ZaterdagMatinee. Mual: ‘Ik heb bijna dertig jaar aan de inhoudelijke kant gewerkt en heb goed radio leren maken bij Ophef en Vertier, met een toen nog piepjonge Wilfried de Jong, en daarna zat ik lang bij Kunststof. Vervolgens kwam ik bij televisie terecht en maakte ik als redacteur/regisseur verschillende klassieke muziekprogramma’s, waaronder zo’n acht seizoenen Podium Witteman.’ Paul Witteman, haar buurman in Haarlem, is inmiddels met pensioen, maar toonde zich enthousiast over Podium Klassiek als opvolger van ‘zijn’ programma, met de jongere presentatoren Mike Boddé, Floris Kortie en Dieuwertje Blok. Het is een droombaan voor Mual: ‘Mijn hele hart ligt bij klassieke muziek, ik speelde als kind al barokmuziek op mijn altblokfluit en mijn ouders hebben mij de liefde voor de klassieke-, wereld- en jazzmuziek met de paplepel ingegoten.’ Opera is haar allergrootste liefde: ‘Ik zit in de zaal, het orkest zet de ouverture in, de operazangers komen op in een overweldigend decor en dan beland ik in een andere dimensie. Ik geloof die personages, ook al speelt een volwassen sopraan een Japans meisje van vijftien en zingt zij in het Italiaans.’ Dubieuze reactiesToch waren de reacties op haar aanstelling niet enkel positief: ‘Alle vrouwen waren enthousiast over het feit dat een vrouw eindelijk hoofdredacteur Klassieke Muziek werd, maar wat oudere mannen uit de muzieksector moesten blijkbaar wennen. Van hen kreeg ik dubieuze reacties als “nou, dat is nogal wat deze functie, meisje” en ik hoorde dat een oudere collega voorgesteld had mij wel even te coachen, terwijl daar geen enkele aanleiding voor was. Echt merkwaardig. Het feit dat ik zijn leidinggevende werd, kon hij blijkbaar moeilijk verteren.’ Ze legt uit dat mensen vaak ‘zichzelf’ aannemen, vandaar dat deze functie zo lang bij ‘witte mannen van middelbare leeftijd’ bleef, maar dat er bij de NTR gelukkig ‘Opera is mijn allergrootste liefde’Curling-talent‘Tijdens een vakantie in Lenzerheide bleek ik een enorm talent toen ik voor het eerst, gewoon voor de gein, een potje curling speelde. Ik werd meteen gevraagd voor het Nederlands team. We trainden een aantal weekenden in Duitsland, naast onze wekelijkse training op een ijsbaan in Leiden, en schopten het tot het EK 1994 in Sundsvall (Zweden) en het EK 1995 in Grindelwald (Zwitserland), waar onze skip (aanvoerder, strateeg en laatste-steengooier) ziek werd en ik haar mocht vervangen. Toen wonnen we tegen Rusland onze enige pot ooit. Dit was allemaal voordat curling een Olympische sport werd. Alles was heel amateuristisch, veel zuipen en lachen en nogal studentikoos.’Makira Mual is sinds afgelopen september de eerste vrouwelijke hoofdredacteur Klassieke Muziek bij de publieke omroep NTR. ‘Dat was voor sommige oudere witte mannen wel even wennen.’36 | NOS IUNGIT A MICITIAASC23 Makira Mual 02.indd 36ASC23 Makira Mual 02.indd 36 01-05-2023 12:2501-05-2023 12:25een kentering waar te nemen is. Steeds meer vrouwen komen in het hoogste kader terecht, de NTR heeft ook een vrouwelijke media-directeur.Al vaker in haar loopbaan heeft Mual als vrouw en ook nog eens vrouw van kleur – Nederlandse moeder, Molukse vader – opmer-kelijke reacties gekregen: ‘Schrijver Maarten ‘t Hart was ooit te gast bij Kunststof en na afloop ontving ik een mail van hem, waarin hij schreef dat het wel heel bijzonder was dat iemand met zo’n naam zoveel afwist van klassieke muziek. Ik heb toen een vriendelijke mail teruggeschreven waarin ik uitlegde dat mijn vader zeer verdienstelijk op zijn vleugel Chopin speelde en dat mijn oudere zus vernoemd was naar de Mélisande uit de opera Pelléas et Mélisande van Claude Debussy.’ PrestatiedrangHaar eigen naam heeft een Ambonese oorsprong en betekent ‘sterk in de strijd’ en dat komt best van pas: ‘Eigenlijk ben ik altijd een vreemde eend in de bijt geweest en die positie bevalt me prima. Toen ik op de basisschool zat, ten tijde van de Molukse treinkapingen en de schoolgijzeling in Bovensmilde, was mijn vader woordvoerder van de RMS (Republik Maluku Selatan, ofwel De Republiek der Zuid-Molukken, die in 1950 is opgericht op Ambon – red.) en verscheen hij regelmatig op het journaal. Ik werd daardoor op het schoolplein uitgescholden voor ‘vuile treinkaper’. Dat was een lastige tijd. Mijn vader keurde geweld af en voerde zijn strijd niet met wapens maar met het woord. Toch voelde ik als jong meisje dat er ‘iets heel ergs’ aan de hand was en dat ik anders was. Mijn vader benadrukte altijd dat integratie belangrijk was, maar dan wel aanpassing met behoud van eigen identiteit. Dat was zijn mantra. ‘Misschien heb ik dat altijd voor ogen gehouden, als enige (half ) Molukse meisje bij het ASC/AVSV in mijn tijd, als enige Molukse vrouw in het nationale curlingteam in de jaren ’90, en nu als Molukse vrouw hoog in de boom bij de NTR. Ook in het centrum van Haarlem val ik samen met een Molukse buurtgenoot nogal op en hebben we elkaar de geuzennaam ‘Mokakker’ gegeven.’ Toch heeft ze dat anders zijn niet als vervelend ervaren. ‘Het maakt eerder strijdvaardigheid en prestatiedrang in mij los. Dat kan ik nu goed gebruiken bij de NTR, waar ik moet zorgen dat we budgetten blijven krijgen om onze prachtige creatieve en culturele program-ma’s veilig te stellen.’ •©MARLOES BOSCH FOTOGRAFIENOS IUNGIT A MICITIA | 37TEKST Natasja van Wijk (Panikh 90)ASC23 Makira Mual 02.indd 37ASC23 Makira Mual 02.indd 37 01-05-2023 12:2501-05-2023 12:25

Page 37

Page 38

ASC23 BarbaraOomen 01.indd 38ASC23 BarbaraOomen 01.indd 38 02-05-2023 10:4302-05-2023 10:43‘We hebben nog een lange weg te gaan’Politica, bestuurder, hoogleraar en feminist Barbara Oomen is voorzichtig hoopvol over de vrouwenemancipatie in Nederland én in de wereld. ‘Maar als je een keer grensrechter bent bij de voetbalwedstrijd van je zoon, rennen er direct drie kerels met je mee om je in de gaten te houden.’Studenten aan wie je niet kunt zien of ze man of vrouw zijn, gebruik van make-up, sieraden en bepaalde kleding dat niet meer strikt gebonden is aan mannen of vrouwen; Barbara Oomen (Fiore 91) ziet dat er een stille revolutie gaande is in het klaslokaal en in de collegezaal, zowel op de Universiteit Utrecht, waaraan ze nog altijd twee uur per week verbonden is als hoogleraar Sociologie van de Mensenrechten, als bij Hogeschool Zeeland, waar ze in juni vorig jaar aantrad als voorzitter van het college van bestuur.‘De afgelopen jaren is er echt een omslag geweest. Het tempo waarmee genderfluïditeit nu zichtbaar wordt, is spectaculair. Voor mijn oudste zoon (20) was het al normaal dat hij op de middelbare school klasgenoten had die openlijk homo of lesbisch waren – dat was in mijn middelbareschooltijd wel anders – en voor mijn jongste zoon (17) is het dood - gewoon dat een klasgenoot zich identificeert als non-binair.’Dat deze revolutie zich ook ‘vertaalt’ in het gebruik van de zogenoemde lhbtiq-pronouns ziet ze als positief: ‘Veel zeventien- en achttien - jarigen zijn op zoek naar hun identiteit, komen erachter dat hun lichaam of uiterlijk niet strookt met wie ze zijn. Het is meer dan logisch dat er dan ook in de taal ruimte voor hen wordt gemaakt. Het Nederlands is nog altijd zeer heteronormatief en gender-gerelateerd.’Ondanks de groeiende erkenning voor genderdiversiteit, vindt Oomen het nog steeds belangrijk om specifiek op te komen voor vrouwenrechten. ‘De belofte van het VN-Vrouwenverdrag van 1981, dat landen oproept om alle vormen van discriminatie van vrouwen uit te bannen, wordt ook in Nederland nog steeds niet nagekomen. We hebben de neiging om met dat verdrag te zwaaien naar andere landen, terwijl vrouwen - rechten in Nederland nog een lange weg te gaan hebben: kijk naar het aantal vrouwen op topposities, de loonkloof, het aantal vrouwelijke hoogleraren en vrouwen die werken in de techniek. Binnen een partij als de SGP hebben vrouwen nog altijd niet dezelfde rechten als mannen. En dat is gewoon in strijd met dat verdrag. Ik vind het overigens opvallend hoeveel goede vrouwen er staan op de lijsten van de BoerBurgerBeweging.’Is Nederland sowieso niet veel conservatiever dan wij zelf graag willen geloven?‘Dat geldt zeker voor de arbeidsmarkt. Veel vrouwen kiezen nog steeds voor parttime werk of stoppen zelfs volledig met werken wanneer ze moeder worden, waardoor ze automatisch hun autonomie opgeven. Dit kan leiden tot financiële afhankelijkheid van hun partner, wat problematisch kan zijn als ze later willen scheiden. Hierdoor kunnen vrouwen gevangen raken in ongelukkige huwelijken of in armoede terechtkomen. Soms moeten ze helemaal opnieuw hun weg vinden op de arbeidsmarkt.’ Dit was ook de keuze van sommige vrouwen uit haar generatie, zegt ze. Getalenteerde vrouwen die ‘er wilden zijn voor de kinderen’, een ‘goede moeder’ wilden zijn. Oomen vond het destijds al frustrerend dat haar vriendinnen er zo makkelijk voor kozen om minder te gaan werken. ‘Ik had ze er twintig jaar geleden veel meer op moeten aanspreken. Ik vind het ook een verkeerd signaal naar hun kinderen. Jongens en meisjes hebben vrouwelijke rolmodellen nodig die laten zien dat het oké is wanneer vrouwen fulltime werken, hun eigen geld verdienen. Dat je daar heus niet ‘Ik had mijn vriendinnen moeten aanspreken op hun keuze om te stoppen met werken’NOS IUNGIT A MICITIA | 39TEKST Binnert de Beaufort (Beets 90)ASC23 BarbaraOomen 01.indd 39ASC23 BarbaraOomen 01.indd 39 01-05-2023 09:5601-05-2023 09:56

Page 39

Page 40

AMSTERDAMKerkstraat 167-171LEIDSCHENDAMMall of the NetherlandsANTWERPENKloosterstraat 28DÜSSELDORFKasernenstraße 14Luxury Merino Essentials for MenJOE RIVA COLLECTIONJOE RIVA COLLECTIONDe Joe Riva is onze premium collectie met een Italiaanse touch. Alle Riva-modellen zijn gemaakt van de crème de la crème van merinowol: 100% superﬁne en 17,5 micron (voor de wolliefhebber). Heerlijk zacht en super comfortabel.Verkrijgbaar in 8 modellen en meer dan 20 kleuren. In de maat S t/m XXXL.Bestel online of bezoek een van onze winkels. Verzending en retouren zijn gratis.TAILORED FITTAILORED FIT17,5 MICRON:17,5 MICRON:SUPER SOFTSUPER SOFT100% SUPERFINE100% SUPERFINEMERINO WOOLMERINO WOOLSCAN VOOR SCAN VOOR JOE RIVA JOE RIVA COLLECTIONCOLLECTIONADV_ASC_2023_02.indd 40ADV_ASC_2023_02.indd 40 01-05-2023 12:4201-05-2023 12:42automatisch een slechte moeder van wordt. Ik zit hier echt mee in m’n maag. Waarom hield ik destijds mijn mond? Ik heb altijd hard gewerkt, heb drie fantastische kinderen. Ik heb van de maatschappij de kans gekregen een goede studie te volgen. Dan vind ik het ook mijn plicht om daar iets voor terug te doen.’ Oomen constateert dat vrouwen die financieel afhankelijk zijn van hun man, kwetsbaarder zijn voor huiselijk geweld: ‘Ik zeg niet dat het een-op-een gerelateerd is, maar het komt zeker voor dat vrouwen niet durven scheiden van een gewelddadige echtgenoot uit angst voor de financiële gevolgen. En dat kan extreme gevolgen hebben. Elke tien dagen wordt er in Nederland een vrouw vermoord door haar mannelijke partner. Dat noemen we femicide. Ik ben ervan overtuigd dat financiële autonomie femicide kan voorkomen, dat vrouwen erdoor leren beter voor zichzelf op te komen. En denk niet dat huiselijk geweld alleen voorkomt in bepaalde culturen. Het boek van Philip Huff (Beets 08) Wat je van bloed weet laat zien dat het ook plaatsvindt in ons eigen corporale milieu.’ Hoe doorbreken we die deeltijdobsessie?‘Binnen het burgerschapsonderwijs op middelbare scholen zouden we veel meer aandacht moeten besteden aan vrouwelijke rolmodellen die fulltime werken. We moeten laten zien dat jongens én meisjes alles kunnen worden. Hier aan de Hogeschool Zeeland hebben we bijvoorbeeld een zeevaartopleiding die bijna uitsluitend door jongens wordt gevolgd. Ik ben ervan overtuigd dat dit komt doordat kinderen in eerdere fases van het onderwijs het idee krijgen dat bepaalde beroepsgroepen specifiek voor mannen of vrouwen zijn. Toen mijn jongste zoon vijf of zes jaar oud was, vertelde ik hem dat ik professor werd. Hij zei: “Maar dat klopt niet. Je bent geen man, draagt geen bril en ook geen witte jas.” Op basisscholen moeten we dus al voorbeelden laten zien van vrouwen die professor zijn, grote schepen besturen of advocaat zijn.’Oomen heeft onderzoek gedaan naar mensen - rechten en hoe deze van invloed zijn op maatschappijen. Ze schreef onder andere het boek Human Rights Cities, dat gaat over steden in de wereld die zich uitdrukkelijk hebben verplicht om mensenrechten centraal te stellen in hun beleid. ‘Dit is een zeer positieve ontwikkeling. Juist lokale overheden kunnen veel doen om mensenrechten te beschermen. Ik ben dan ook blij dat het Verdrag van Istanbul in 2016 in werking is getreden voor Nederland. Dit verdrag verplicht lokale overheden in Europa om geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld te bestrijden. In Spanje heeft dit geleid tot de zogenoemde ‘toestemmingswet’, die stelt dat seks hebben zonder uitdrukkelijke toestemming van de andere persoon als verkrachting wordt beschouwd, zelfs als er geen sprake is van geweld of verzet van het slachtoffer. Daarmee komt de bewijslast bij de dader te liggen. Dit is een enorme vooruitgang.’Het ASC kwam onlangs negatief in het nieuws vanwege de toespraak van een corpslid waarin hij vrouwen ‘sperma-emmers’ noemde. Wat kan het corps doen om dit soort misogyne uitwassen te voorkomen?‘Het is onacceptabel dat extreem seksisme nog steeds aanwezig is, zoals het ‘gala-mos’, waarbij van vrouwen wordt verwacht seks te hebben met een man als ze door hem worden uitgenodigd voor een gala. Ik heb ook wel eens op een gala in zo’n verlaten kasteel een dronken vent van me af moeten vechten. Juist tijdens de ontgroening, een vormende fase in het leven, zouden jongeren moeten leren dat mannen en vrouwen gelijkwaardig zijn en dat het belangrijk is dat vrouwen ‘nee’ kunnen zeggen. Er zouden nieuwe normen en waarden bedacht kunnen worden om op een humoristische manier om respectvol gedrag onder leden te bevorderen.‘Aan de andere kant heeft het studenten-corps ook altijd een emanciperende werking gehad voor vrouwelijke leden. Vrouwen leren er besturen, spreken in het openbaar en worden gestimuleerd om ambitie te tonen. Ze bouwen er een netwerk op dat hen later kan helpen op de arbeidsmarkt. Het corps kan absoluut zorgen voor empowerment van vrouwen.’Oomen is getrouwd met Herman Lelieveldt (Hebe 86), associate professor politicologie aan University College Roosevelt in Middelburg. Samen hebben ze drie zoons. Hoe geëmancipeerd is haar huishouden?‘Nou ja’, zegt Oomen, ‘toen er een keer een lijnrechter werd gezocht voor een voetbal - wedstrijd van een van de jongens, en niemand zich meldde, heb ik dat maar gedaan. Maar tijdens de wedstrijd renden er wel constant drie mannen met me mee omdat ze het niet vertrouwden.’Maar wie doet bij jullie de was?Een zoon die erbij is komen zitten: ‘We doen onze eigen was, want anders gebeurt het gewoon niet.’Oomen: ‘Precies, dat gaat organisch.’Zoon: ‘Maar ik denk toch wel dat jij altijd meer hebt gewerkt dan pappa. Pappa kookt ook vaker.’En wie klust er in huis?Herman Lelieveldt (op de achtergrond): ‘Barbara moet van de boor afblijven.’ •‘We moeten op de basisschool al vrouwen laten zien die professor zijn of grote schepen besturen’NOS IUNGIT A MICITIA | 41ASC23 BarbaraOomen 01.indd 41ASC23 BarbaraOomen 01.indd 41 01-05-2023 09:5601-05-2023 09:56

Page 41

Page 42

Mette Hazenberg legde in haar oratie de medische en academische wereld langs de feministische meetlat. ‘Ik kan het niet meer weglachen en er mijn mond over houden.’Oncologisch hematoloog in het UMC, researcher bij Sanquin en hoogleraar Inwendige geneeskunde aan de UvA: het hebben van drie banen bij ver - schillende werkgevers is uitdagend voor Mette Hazenberg (Panikh 90), maar haar gedrevenheid zorgt ervoor dat ze het makkelijk volhoudt. Meer dan dertig jaar rondlopen in de academische ziekenhuis-wereld deed haar beseffen dat we er nog lang niet zijn qua gelijkheid en diversiteit en dat kwam vorige zomer tot uiting in haar oratie met de titel Diversiteit, celtherapie en het bloedbeginsel. Meer mannen in togaHazenberg hield haar prikkelende rede — met veel anekdotes uit haar eigen leven — in de Lutherse Kerk bij de aanvaarding van het UvA-hoogleraar-schap Inwendige geneeskunde, in het bijzonder de celtherapie van de hematologie. In haar eigen cortège liepen meer mannen in toga dan vrouwen: ‘Graag had ik dit anders gezien, maar de man-vrouwverdeling bij hoogleraren is niet zoals die zou moeten zijn. Van de studenten aan de UvA was in mijn studententijd al meer dan vijftig procent vrouw, terwijl dat onder hoogleraren nipt 25 procent is, dus dat klopt niet. De Nederlandse Vereniging van Vrouwelijke Hoogleraren monitort dit jaarlijks en publiceert een lijst met hoe het gesteld is aan Nederlandse Universiteiten. Ze doen aan naming & shaming en dat is be - langrijk, want we zijn er nog lang niet en moeten scherp blijven met z’n allen.’ Na afloop van haar oratie bleek dat alle vrouwen laaiend enthousiast waren en ook de jongere mannen begrepen haar verhaal, want zij herkenden de verhalen van hun eigen werkende vrouwen. Maar een deel van de 60+-mannen had het moeilijk, vertelt Hazenberg: ‘Ze stonden besmuikt onhandig te doen bij het feliciteren, zo van: ik hoop dat ik je nog wel mag feliciteren?’ En dat terwijl ik heel feitelijk over mijn eigen ervaringen verteld had. Er waren mannen die mij gingen uitleggen dat het niet zo was, qua ongelijkheid. Terwijl het niet gaat om een subjectieve mening, maar om statistieken. Een mannelijke collega, die ik overigens hoog heb zitten, vindt mij te activistisch. Die heb ik rustig uitgelegd dat hij gewoon niet in de positie zit om te zeggen dat mijn ervaringen in mijn leven niet echt zijn. Je komt niet verder als je het niet mag benoemen. Ik lach het niet meer weg en kan er niet meer mijn mond over houden. Soit dat ik dan te horen krijg dat ik zo fel ben.’Er zijn ook gearriveerde mannen die wel snappen waar het over gaat. Laatst had ze een etentje voor nieuw aangetreden hoogleraren en Hans van de Goudoever, de voorzitter van de raad van bestuur van het AMC, gaf een heel goede speech, vertelt ze: ‘Hij zei dat mannen een grotere kans hebben cum laude te promoveren dan vrouwen, omdat mannen daar simpel - weg vaker voor worden voorgedragen dan vrouwen. Kennelijk beschouwt men vrouwen minder snel exceptioneel goed ‘Ik word als lastig gezien’42 | NOS IUNGIT AMICITIAASC23 Mette Hazenberg 03.indd 42ASC23 Mette Hazenberg 03.indd 42 01-05-2023 12:2801-05-2023 12:28NOS IUNGIT A MICITIA | 43TEKST Natasja van Wijk (Panikh 90)ASC23 Mette Hazenberg 03.indd 43ASC23 Mette Hazenberg 03.indd 43 01-05-2023 12:2801-05-2023 12:28

Page 43

Page 44

ADV_ASC_2023_02.indd 44ADV_ASC_2023_02.indd 44 01-05-2023 12:4301-05-2023 12:43dan mannen en ligt de lat bij vrouwen hoger. Hij gaf de aanwezigen de opdracht zich bij elke vrouw af te vragen of het een cum laude promotie is. Dat was heel inspirerend.’ Bloedcellen‘Voordat mijn coschappen begonnen, had ik nog een half jaar dat ik moest overbruggen. Ik besloot bij het CLB (Centraal Laboratorium van de Bloed - transfusiedienst, nu Sanquin) te gaan werken. Dat was zo’n andere wereld, met al die biologen. Ik was ook nog eens gevraagd als fleurtijdleider in mijn eerste werkweek en viel al op als hockeyende kakker en corpslid. Ik heb een half jaar op het immunologie-lab met bloedcellen gewerkt en was meteen verkocht: zelf pielen, proefjes doen en resultaten hebben. Deze wereld was zo anders dan het AMC, dit was helemaal nieuw. Anderhalf jaar later, na mijn coschappen, werd ik gebeld door CLB, ze waren op zoek naar een promoven-dus.’ Vier jaar lang deed ze hiv- en aidsonderzoek en ze promoveerde in 2002 cum laude. Hostess‘De geboorte van ons eerste kind viel samen met de promoties van mij en mijn man, hij is bioloog. Ik heb mijn opleiding tot internist uitgesteld, omdat ik samen met hem nog een paar jaar op een lab in Amerika wilde werken. Met man en baby ben ik naar San Francisco gegaan. Al voor ons vertrek begon het gezeur over hoe zielig het wel niet voor die arme baby zou zijn als ik zo hard zou gaan werken in dat lab. We hadden al een crèche en een oppas geregeld, maar het werd zo vaak gezegd dat het toch onder mijn huid ging zitten. Niemand had mijn man erop aangesproken. Dat was voor mij echt een keerpunt. We hadden dezelfde baan in hetzelfde lab en hetzelfde kind. Kennelijk was het voor een man geen probleem, dus besloot ik dat het voor mij ook geen probleem mocht zijn.’Hazenberg had een fantastische tijd in Amerika. ‘Iedereen werkte fulltime, ook met kinderen en we kregen daar nooit opmerkingen over. Dat bemoeien en normatieve is blijkbaar typisch Nederlands, want vanuit Nederland bleef het commentaar komen. Ik zou te ambitieus zijn om een goede moeder te worden. Zelfs vriendinnen die ook arts waren, zeiden dat ik dit niet moest willen, alsof ik een alcoholist was die interventie nodig had.’Nog een herinnering uit die tijd. Ze had een congres in Buenos Aires. ‘Daar waren vier keynote speakers, van wie ik de enige vrouw was. Een wereldberoemde hotshot op hiv-gebied die naast mij zat op de eerste rij keurde mij geen blik waardig. Maar na mijn praatje bood hij zijn excuses aan, omdat hij al de hele tijd naast me zat maar dacht dat ik de hostess was.’ Blijf het benoemenAls Hazenberg misstanden ziet, benoemt ze die altijd en ze let scherp op wie bepaalde taken krijgt, want sommige zijn meer corvee en andere taken geven je bekendheid in je vakgebied. Heel belangrijk dat iedereen de man-vrouw-verdeling hierbij in de gaten houdt. Hazenberg: ‘Ik word als lastig gezien daardoor, zo van daar heb je haar weer of daar moet je mee oppassen. Je hoort mij niet meer klagen als jullie het eerlijk aanpakken, antwoord ik dan. Ik ben er gewoon klaar mee. Benoem het en maak het inzichtelijk.’ Ze vertelt haar studenten ook altijd dat ze hun eigen pad moeten volgen, ook al is dat niet altijd makkelijk, en dat ze elkaar niet de maat moeten nemen. ‘Praat elkaar niet na als het gaat over wat wel of niet goed voor je kinderen zou zijn. Ik laat zien dat je heus kinderen kunt krijgen en tegelijkertijd ambitieus kunt zijn en hard kunt werken.’ •Hazenbergs oratie is integraal terug te zien via www.uva.nl, zoek op ‘diversiteit celtherapie en het bloedbeginsel’. OnderzoekMette Hazenberg en haar team – ‘academisch onderzoek is altijd een teamprestatie’ – onderzoeken momenteel hoe het afweersysteem van een stamceldonor bij een stam - celtransplantatie een afweerreactie maakt tegen leukemie bij de patient. Van de groep mensen die een transplantatie van stamcellen van een donor ondergaat (en niet van eigen lichaamsmateriaal), overlijdt tien tot dertig procent aan de bijwerkingen hiervan, waaronder de ‘graft versus host’ (afstoting)ziekte. Patiënten die na transplantatie genezen zijn, blijken antistoffen te maken die de leukemiecellen kunnen (helpen) opruimen. Hazenberg en haar groep willen deze antistoffen inzetten als nieuwe therapie tegen leukemie.‘Zelfs vriendinnen die ook arts waren, zeiden dat ik dit niet moest willen’NOS IUNGIT AMICITIA | 45ASC23 Mette Hazenberg 03.indd 45ASC23 Mette Hazenberg 03.indd 45 01-05-2023 12:2801-05-2023 12:28

Page 45

Page 46

SUPER - SCENARIOFiona van Heemstra schreef het scenario van Knor, de veelbekroonde stop-motionfilm die een zegetocht maakt langs internationale filmfestivals. ‘Het corps was voor mij een creatieve springplank.’Tot bijna het laatste moment maakte de geestige en ontroerende film Knor kans op een Oscar in de categorie ‘lange animatiefilm’. Fiona van Heemstra (Chess 91): ‘Regisseur Mascha Halberstad en ik droomden al een beetje over feesten in Hollywood, maar het was al heel bijzonder dat we zo lang op de shortlist stonden. Je moet toch realistisch zijn en qua lobbyen en budget zijn we zeker de underdog naast al die grote Amerikaanse studio’s.’ Knor is gemaakt door een relatief klein team, vertelt ze, bij wijze van spreken in de achtertuin van de regisseur. ‘Mascha heeft met producent Marleen Slot de animatiestudio Holy Motion opgericht in Arnhem en daar is drie jaar lang met een supergetalenteerd team aan deze film gewerkt. Als scenarioschrijver kon ik me geen beter schrijfproces wensen dan in samenwerking met deze vrouwen. Bij het eerste setbezoek barstte ik in huilen uit, zo mooi vond ik het geworden. Je ziet dan alles samenkomen en het voelt alsof je als scenarist een cadeau krijgt. Mascha, Marleen en ik hadden al eerder twee korte stop-motion animatiefilms gemaakt (Dag Meneer de Vries in 2012 & Munya in mij in 2013). Ik noem ze mijn ‘dreamteam’ en we hebben al plannen voor volgende producties.’Gouden KalverenKnor is een boekbewerking van De Wraak van Knor van Tosca Menten en Van Heemstra had meteen een klik met dit ‘Roald Dahl-achtige’ verhaal over de negenjarige Babs, die een biggetje cadeau krijgt en tegenstand moet bieden aan weerbarstige ouders en een foute grootvader met snode plannen. ‘Knor sloot qua humor aan bij mijn eigen humor en daardoor kon ik het nog meer uitbuiten. Ik legde het boek uiteindelijk weg en maakte er mijn eigen verhaal van. Bij Knor kreeg ik alle vrijheid en daarom werk ik ook zo graag met mensen die ik helemaal vertrouw en hoog heb zitten. Ik voelde me omarmd door Mascha en Marleen, ik durf bij hen echt alles op te schrijven.’Dat alles klopte bleek ook tijdens het Nederlands Film Festival, waar Knor als eerste animatiefilm ooit het Gouden Kalf voor Beste Film in de wacht sleepte, naast een Kalf voor Beste Regie en een Kalf voor Beste Production Design. Van Heemstra was genomineerd voor Beste Scenario, maar won helaas niet: ‘Ik was vooral heel blij met Beste Film, dat is de allermooiste prijs en die is voor het hele team. Natuurlijk had ik dat Kalf graag willen winnen, maar omgekeerd, dus Beste Scenario wel en Beste Film niet, dat had ik niet gewild.’Tools voor het levenFiona is opgegroeid in Kenia en daar is de liefde voor jeugdliteratuur en schrijven begonnen: ‘Ik schreef als kind al veel verhalen en mijn moeder voedde dat. Zij was ook dol op jeugdliteratuur. We hadden alle boeken van mijn lievelings-schrijfster Astrid Lindgren en Roald Dahl. Mijn rolmodel was Ronja de Roversdoch-ter en vaak komen stoere meisjes terug in mijn scripts. Ik geef mijn karakters graag de moed en kracht om voor zichzelf te staan, dóór te zetten, eigen keuzes te maken en te overwinnen.’ Van Heemstra heeft haar twee dochters ook opgevoed met dat idee van zelfbeschikking: ‘Ze werden vroeger soms gek van mij, dan moesten ze keihard huilen en dan riep ik: stop, je kunt nu kiezen hoe je hiermee omgaat.’‘Ik was vooral heel blij met Beste Film, die is voor het hele team’46 | NOS IUNGIT AMICITIAASC23 Fiona van Heemstra 02.indd 46ASC23 Fiona van Heemstra 02.indd 46 01-05-2023 12:1501-05-2023 12:15Die keuze tussen slachtofferschap en verantwoordelijkheid nemen, zit ook in Munya in mij, een stop-motionfilm over pesten. Ik ben nog ontroerd als ik terug - denk aan een vertoning met een aantal schoolklassen tijdens het Nederlands Film Festival. Na de film stond een meisje op in de zaal en vertelde dat ze ook werd gepest. De pester was er ook en zij hoopte dat de jongen na het zien van de film zou stoppen. Zij ging het in ieder geval niet meer accepteren. Als het lukt om bezoekers tools voor het leven mee te geven, maakt mij dat gelukkig.’ BroedplaatsAl tijdens haar studie geschiedenis wilde Van Heemstra iets creatiefs gaan doen, meubels maken of restaureren, maar het werd schrijven. Het ASC/AVSV was wat dat betreft een springplank, want door een bijbaan in de Kinderbioscoop van dispuutgenoot Tessa van Grafhorst in een kelder bij de Nieuwmarkt kwam ze op een congres waar de schrijf-wedstrijd ‘Kind & Kleur’ werd gehouden en schreef ze haar eerste scènes. Een andere dispuutgenoot, Iris Huizinga, zat op de Filmacademie en liet haar een voorbeeldscenario zien. Ze werd geselecteerd voor een opleiding aan het prestigieuze Binger Instituut, waar ze begeleid werd door zelfgekozen coach Robert Alberdingk Thijm (Beets 85). Daarnaast werkte ze via Renet Ponsen (Chess 91) bij AT5 Schooltv Basta, waar ze de fijne kneepjes van het vak leerde. Met regisseur en goede vriendin Mischa Kamp (Kewajam 90) maakte ze De Sluikrups (2002) en Sing Song (2017). Van Heemstra: ‘In 2007 vroeg Robert Alberdingk Thijm mij om mee te schrijven aan de VPRO serie Willemspark. Hij zei: kies nou voor het schrijven. Dat durfde ik toen nog niet, maar niet veel later kon ik er fulltime mijn brood mee verdienen. Nu ik er zo op terugkijk, heb ik de magie van het scenario-schrijven mede ontdekt door mijn corpsvriendschappen. Het was een broedplaats voor creatief talent.’ •NOS IUNGIT AMICITIA | 47TEKST Natasja van Wijk (Panikh 90)ASC23 Fiona van Heemstra 02.indd 47ASC23 Fiona van Heemstra 02.indd 47 01-05-2023 12:1501-05-2023 12:15

Page 47

Page 48

De tweede revolutieASC23 Column Xandra 04.indd 48ASC23 Column Xandra 04.indd 48 01-05-2023 10:2201-05-2023 10:22Toen ik in 1982 op de Raamgracht in de rij ging staan om me aan te melden als lid van het corps wist ik niet dat dit kort daarvoor op sterven na dood was geweest. Het imago van elitaire studenten-vereniging waarin ze aan zoiets engs als ontgroenen deden, en daarmee aan machtsmisbruik en vernedering, was nog zo beroerd dat lid worden schaamtevol was – althans, voor een letterenstudent zoals ik. Er was net daarvoor een revolutionair decennium afgesloten, waarin Nederland het meest linkse kabinet uit zijn geschie-denis had gehad en waarin was gestreden voor de emancipatie van de arbeider, de vrouw, de homo, de gekoloniseerde, de migrant – voor welke onderdrukten eigenlijk niet? Niks stond daar zo haaks op als het corps.Eenmaal lid vertelden ouderejaars me dat de sociëteit in de jaren zeventig op een theehuis leek, nieuwe leden meldden zich nauwelijks, het dispuut waar ik me bij aansloot was in het rode decennium eerst ritueel begraven – ‘niet meer van deze tijd’ – en even later toch weer heropgericht als ánticorporaal’ dispuut. Ik herinner me dat tijdens het leren van de liederen in de kennismakingstijd de zangcommissaris op me afkwam. Waarom ik niet meezong? Het ging om een lied over ‘drank en vrouwen’ op het eiland Hawaii, waar de mannen spiernaakt in de baai springen, omdat ze ‘het’ niet kunnen houden. Omdat ik het een seksistische tekst vind, antwoordde ik. Er gebeurde niks, de zangcommissaris droop af.Morele revolutiesIn zijn mooie boek The Honor Code uit 2010, in het Nederlands vertaald als De erecode, schrijft de Ghanees-Britse filosoof Kwame Anthony Appiah over morele revo - luties: opvattingen en praktijken die tot voor kort vanzelfsprekend waren, zijn dat opeens niet meer. Als er politiek en maatschappelijk veel beroering is, heeft dat vaak weerklank op de moraal. Als voor - beeld geeft Appiah de afschaffing van de slavernij, het verdwijnen van het duel in Groot-Brittannië en het loslaten van de traditie de voeten van jonge meisjes te breken en in te binden in China. Hoe verschillend die revoluties ook zijn, Appiah zag zo veel overeenkomsten dat hij een theorie kon ontwikkelen over wanneer mensen in beweging komen om zich in te zetten voor een gedragsverandering.De belangrijkste overeenkomst was volgens Appiah ‘een democratisering van de cultuur’. De voorvechters van de morele revoluties proberen zo veel mogelijk mensen ervan te overtuigen dat de ‘oude gebruiken’ niet respectabel zijn. De kring van mensen die hun zienswijze overnemen groeit, media sluiten zich bij hen aan en beginnen ook de overtuiging uit te dragen dat wat lang heel gewoon werd gevonden dat niet meer is. Het perspectief gaat verschuiven en privileges van een elite – van de plantage-eigenaren, de aristocratie, de ‘old boys’-netwerken – maken geen deel meer uit van wat Appiah de ‘honor world’ noemt. Hun ‘erecodes’ worden niet langer geaccepteerd in een veranderde samenle-ving, waarin burgers, arbeiders, vrouwen, mensen met een migratieachtergrond posities hebben veroverd en terugpraten.Het komt erop neer dat als zo’n morele revolutie om zich heen grijpt, oude bolwerken zich niet meer ongestraft buiten de wet kunnen plaatsen. Die wet is hier lang niet altijd het wetboek van strafrecht en de straf is een toenemend maatschappelijk isolement en gezichts-verlies. Verlies van eer, volgens Appiah.Een halve eeuw geleden onderging het corps al een morele revolutie. De huidige opleving van wrede tradities bij het corps lijkt geïnspireerd door een idee van anti- burgerlijkheid, schrijft Xandra Schutte. Maar er is niks anti- burgerlijks aan seksisme en wangedrag.De opleving van de traditie is zo bezien een parodie op een parodieFOTO'S: ROGER CREMERS, ALEX SHUPER/UNSPLASHNOS IUNGIT A MICITIA | 49TEKST Xandra Schutte (Arktos 82) OPINIEASC23 Column Xandra 04.indd 49ASC23 Column Xandra 04.indd 49 01-05-2023 13:4801-05-2023 13:48

Page 49

Page 50

ADV_ASC_2023_02.indd 50ADV_ASC_2023_02.indd 50 04-05-2023 11:0404-05-2023 11:04Binnen de studentencorpora heeft zich zo’n halve eeuw geleden een morele revolutie afgespeeld die zo in het boek van Appiah had gepast. Afgezet tegen het einde van de slavernij en de ingebonden Chinese meisjesvoetjes is het een klein revolutietje, maar toch: vanaf eind jaren zestig braken alle studentenverenigingen met de gewoonte het hoofd van mannelijke ‘feuten’ kaal te scheren. Het ging helemaal volgens de theorie van Appiah: er waren steeds meer schandalen, met als bekendste voorbeelden het ‘Dachautje spelen’ in Amsterdam en de ‘roetkapaffaire’ in Utrecht, de kring van verontwaardiging erover werd steeds groter, de media sprongen erop en om niet volkomen eerloos te zijn werd de groentijd aangepast en het kaalscheren afgeschaft. Deze vorm van ongelijkheid en vernedering paste niet meer in de ‘honor world’ van de late jaren zestig en zeventig, waarin alom medezeggenschap werd geëist en hiërarchieën werden afgebroken.BurgermansmoraalIn de jaren tachtig, toen ik lid was, werkte die morele revolutie nog door. De kennis - makingstijd was vriendelijk voor ons ‘nuldejaars’ – het woord ‘feuten’ werd niet meer gebezigd, hooguit was het kortweg ‘nullen’. We deden op ons gemakje plant - soenendienst in Almere, sportten en zongen met elkaar, van vernedering was geen sprake, je kon eenvoudig weigeren mee te doen als iets je niet beviel – zie de zangcommissaris die zijn schouders ophaalde toen ik niet enthousiast meebrulde over het land van de drank en de vrouwen. Er waren die jaren geen schandalen die de pers haalden. Tegelijkertijd zag ik ook hoe jaargenoten kozen voor disputen waar wel (weer) stevig ontgroend werd, alsof dat de keuze voor de real thing was.Misschien omdat het stoppen met kaalscheren maar een klein revolutietje was? Omdat de groentijd niet helemaal naar het museum was verbannen? En daardoor weer kon opleven? Hoe dan ook worstelen de corpora met hun traditie. De rituelen en mores van de studentenverenigingen stammen uit de negentiende eeuw, toen ze werden opgericht, waarbij ze gebruik-maakten van ontgroeningsriten die onder studenten al bestonden. Die riten maakten de gebruiken aan de universiteit – het Latijn als voertaal, de ceremonies rond de buluitreiking in rare, ouderwetse kleren, de waarde van anciënniteit – belachelijk. De opleving van de traditie is zo bezien een parodie op een parodie.In dat parodistische bespotten de studen - ten aanvankelijk de professorale autoriteiten en dat zette zich voort in een antiburgerlijk-heid die het corps nog steeds aankleeft. De burgermansmoraal, daar moesten de studentenverenigingen niets van hebben. Dat gold in de jaren zestig en zeventig evengoed voor de studenten die het Maagdenhuis bezetten, voor de provo’s, de feministen, de rooie flikkers en alle andere activisten: zij wezen de moraal van de autoriteiten maar ook die van het klootjesvolk af. Het was vooruitstrevende kritiek die erop uit was de wereld te ver beteren, terwijl de antiburgerlijkheid van de corpsbal steeds meer ging bestaan uit bijvoorbeeld het etablissement waarin werd gedineerd kort en klein slaan en het dan kleinburgerlijk vinden als de eigenaar zich daarover opwond. De schade werd toch vergoed?Natuurlijk, die linkse activisten konden ook bot zijn, en meedogenloos, maar het was geen pure botheid, geen botheid om de botheid.Atavistische enclaveEn nu? Nu lijkt zich weer zo’n morele revolutie te voltrekken, van de #MeToo-beweging tot alle affaires over grens-overschrijdend gedrag van toxische bazen en verdrukte groepen in de samenleving die hun ruimte opeisen. En opnieuw lijkt een steeds grotere kring mensen zich achter hun eisen te scharen, nagelen media de botte bazen en de dickpickverstuurders aan de schandpaal, en pleiten schrijvers als Joris Luyendijk en Philip Huff, toch niet de prototypes van linkse rebellen, voor bewustzijn van privilege.Geen wonder dat media zo over wangedrag binnen de corpora struikelen; het zijn de geprivilegieerden, de bazen van de toekomst, die denken dat zij de nieuwe erecode die zich aan het vormen is aan hun laars kunnen lappen. En wat is er eigenlijk antiburgerlijk aan bangalijsten en vrouwen als sperma- emmers zien? Zulk soort misogynie is zo langzamerhand alleen nog in alt-right- kringen en bij Thierry Baudet te vinden. Als je wil dat dat je referentie wordt…Ik zou hopen dat de morele revolutie ook binnen het corps doorzet. Kaalscheren is al afgeschaft, het volledig schrappen van de groentijd is de volgende stap en stoppen met het vast heel grappig bedoelde seksisme een logisch vervolg. Opdat het corps geen atavistische enclave voor hufters is. • Zulk soort misogynie is alleen nog in alt-right-kringen en bij Thierry Baudet te vindenNOS IUNGIT A MICITIA | 51ASC23 Column Xandra 04.indd 51ASC23 Column Xandra 04.indd 51 01-05-2023 10:2201-05-2023 10:22

Page 51

Page 52

‘ Zodra je gezoend was moest je theedoeken gaan sparen’52 | NOS IUNGIT A MICITIAASC23 Column An Rutgers 03.indd 52ASC23 Column An Rutgers 03.indd 52 01-05-2023 10:0301-05-2023 10:03'We wilden grenzen doorbreken’In 1929 ging An Basenau (1910-1990) klassieke talen studeren aan de UvA. Ze stopte ermee toen haar vader overleed en ging werken, ze vertaalde en gaf les. Daarnaast schreef ze. Haar doorbraak kwam met het jeugdboek De kinderkaravaan, tientallen titels en vele vertalingen volgden. In 1958 verscheen Het student, uitgegeven door de AVSV. Daarin staan haar herinneringen aan haar studententijd, een begrensde wereld.‘Via letters op papier namen we in onze hersens het een en ander op van wat er in onze tijd te gebeuren stond, maar vooralsnog was ons eigen leventje zo opperbest, zo beschut en zo onnozel zelfvoldaan, dat bijna niemand iets belééfde van die enorme, roezige, toen al aan de grote crisis uitgeleverde wereld buiten ons afgepaste bestaan.Ook in de meest letterlijke zin waren de grenzen nog voor ons gesloten, een enkel vacantiereisje met onze ouders daargelaten. […] Wat de studie betreft – we meenden niet dat we zo erg veel van het buitenland konden leren – Amerika deed in dat opzicht voor ons helemaal nog niet mee. Op wetenschappelijk terrein, voelden we, stond ons land geschaard onder de landen die aan de spits stonden – en dat was, eerlijk gezegd, nog niet zo’n mal idee van ons.Trektochten, jeugdherbergen, gastvrije cités universitaires etc., het is allemaal van latere tijd. Toen ik aan het eind van mijn eerste studiejaar mijn ouders liet weten dat ik met twee vriendin-nen een paar weken ging fietsen en ‘dat we wel zouden zien waar en hoe we zouden slapen’, hebben ze gelukkig niet geweten hoe ik het bedoelde. Bovendien, we hadden immers voldoende geld op zak voor een behoorlijk onderdak? Die eerste nacht – ik zal de doordrin-gende kou nooit vergeten – sliepen we in een natte wei, we bezaten met ons drieën slechts twee dunne slaapzakken, maar die waren toch heel wat beter dan de rugzak die ik lootte en waarin ik slechts mijn voeten kwijt kon. Leve de moderne kampeeruitrustingen! De vieze soepjes die we kookten van slootwater […], de vreugde om de vrachtrijder die ons oppikte in de plensregen (van liften hadden we nooit gehoord) en ons tot over de grens bracht, het smeedijzeren uithangbord van het zeemanslogement in Antwerpen waaraan we ons naar buiten wilden zwaaien om het vege lijf te redden in het geval van een overrompeling, onze tenen die uitdagend door de gaten van onze tennisschoenen staken bij het betreden van het Casino in Ostende, het Christelijk Tehuis voor behoeftige meisjes in Brussel, het slapen aan de voet van de dijk met een zakje peper tussen ons in als afweermiddel tegen mogelijke aanranders – och, dat zijn allemaal herinneringen die duidelijk maken hoezeer we de grenzen wilden doorbreken, niet alleen de landsgrenzen, maar juist en vooral de grenzen van fatsoen, gewoonten en traditie die ons altijd en overal waren gesteld. Grenzen, ja grenzen aan alle kanten toen. Grenzen door onwetendheid, grenzen van een behoed milieu, grenzen gesteld door de vinger in de lucht: denk er om, dat kun je niet doen. Met een jonge vriend ‘zo maar’ eens naar de schouwburg? Mijn vader verbood het ten strengste. Met een jongen naar de bioscoop of ‘ergens’ gaan dansen? Het idee! Studentenfeesten, corpsbal, concerten en uitvoeringen met bal na – dát was in orde. Maar geen intimiteit à deux! Of, zoals een tijdgenoot van me het laatst uit - drukte: ‘Vrijheid? Niks hoor! Zodra je gezoend was moest je theedoeken gaan sparen’.’ •FOTO: STADSARCHIEF AMSTERDAM, COLLECTIE ATELIER J. MERKELBACHNOS IUNGIT AMICITIA | 53TEKST Een fragment uit Het student van An Rutgers van der Loeff-Basenau (Nikh, 29)ASC23 Column An Rutgers 03.indd 53ASC23 Column An Rutgers 03.indd 53 02-05-2023 12:3402-05-2023 12:34

Page 53

Page 54

Anatomisch gezien is er één duidelijk verschil tussen het mannen- en het vrouwenhart: het is kleiner. Pernette de Sauvage Nolting (Lllorien 87), cardioloog bij de Hartkliniek in Rotterdam met het vrouwenhart als aandachtsgebied: ‘Het is bij vrouwen alle - maal wat petieteriger, ook de vaatjes er omheen. Het raakt dus wat eerder verstopt dan bij mannen.’ Lange tijd golden hart- en vaatziekten als een typische mannenaandoening. Dus voor wetenschappelijke studies werd uitsluitend naar mannen gekeken. Met als gevolg dat diagnostiek, behandeling en medicatie volledig werden afgestemd op de kenmerken van het mannenhart. In werkelijkheid overlijden er meer vrouwen dan mannen aan hart- en vaatziekten. Wel ontstaan de ziekten bij hen later. Marije Vis (Lllorien 87), interventie- cardioloog in het Amsterdam UMC, vult aan: ‘Dat het een mannenaandoening zou zijn, stamt uit de tijd dat vooral mannen rookten en dronken. Zij kregen veel vaker infarcten dan vrouwen. Maar vrouwen hebben wat dat betreft een enorme inhaalslag gemaakt. Ze gingen ook roken en drinken.’ Prinz met een zVanuit de lichaamsslagader – de aorta – verspreiden de bloedvaten zich in drie takken over het hart. Deze krans - slagaders vertakken steeds verder tot arteriolen en uit - eindelijk haarvaten. De Sauvage Nolting: ‘Dat zijn de ienieminivaten. Ze zijn er voor uitwisseling van zuurstof, voedingsstoffen en afvalstoffen.’ Bij vrouwen in de overgang neemt het oestrogeen af. Daardoor wordt de binnenbekleding van de bloedvaten gevoeliger. Ze verwijden niet meer zo gemakkelijk, en bovendien kan bij vrouwen in de overgang de spierwand gaan samenknijpen. Vaatspasme, zo luidt de term daarvoor, of microvasculair lijden. De Sauvage Nolting: ‘We zien vaatspasme in de microvaten zelden bij mannen. Ik heb zelfs nog nooit een man op de poli gehad die dit had. Jij Marije?’ Ook de veel grotere kransslagaders kunnen verkrampen. Bijvoorbeeld bij Prinzmetal spasme, een zeldzame aan - doening, eveneens vooral bij vrouwen. ‘Met een z’, corrigeert De Sauvage Nolting, die meekijkt in mijn schrift. ‘Mannen met Prinzmetal spasme hebben meestal coke gesnoven. Cocaïne lokt vaatspasme van de kransslagaders uit.’Op de kathkamerDispuut- en jaargenoten De Sauvage Nolting en Vis liepen ooit tegelijkertijd stage in Antibes (Frankrijk), hielpen elkaar bij carrièrestappen en waren bij promoties elkaars paranimf. De Sauvage Nolting behandelt patiënten met hartproblemen poliklinisch, Marije Vis katheteriseert ze op de zogenoemde kathkamer. Bijvoorbeeld bij een bloedvat-vernauwing in de kransslagader, veroorzaakt door ader - verkalking. De plaque bevat onder andere ontstekingsweefsel en sluit het bloedvat gedeeltelijk af. Via een katheter — een plastic holle draad met een lengte van zo’n 130 cm — dient Vis bijvoorbeeld contrastvloeistof of medicatie toe, of leidt ze instrumenten en medische hulpmiddelen naar de ver - nauwing in het bloedvat. Dat gebeurt onder plaatselijke verdoving via de pols. Ze wijst in twee richtingen: ‘Hiér ligt de patiënt en dáár kijk ik op een beeldscherm naar de route. In de oksel maak ik een bocht naar het hart.’ Soms is het ontstekingsweefsel al eerder losgekomen uit de vaatwand en met de bloedstroom afgevoerd. Vis: ‘Maar in de kleine haarvaatjes loopt het soms vast. Het hart krijgt te weinig zuurstof. Wij geven dan extra bloedverdunners en vaatverwijders.’MetamorfoseHet is voor een cardioloog niet altijd gemakkelijk om tijdens een anamnese te achterhalen welke hartkwaal achter de klachten schuilgaat. Soms vertelt de patiënt een verhaal dat onmiskenbaar past bij een diagnose. ‘Maar het verhaal kan ook een beetje rommelig zijn’, zegt De Sauvage Nolting. Er is de laatste jaren zo veel aandacht voor het vrouwenhart, dat je soms de indruk krijgt dat het gaat om een compleet ander orgaan dan het mannenhart. Wat is er zo anders aan? Twee cardiologen vertellen.Het hart van de vrouw54 | NOS IUNGIT AMICITIAASC23 Vrouwenhart 04.indd 54ASC23 Vrouwenhart 04.indd 54 01-05-2023 12:3401-05-2023 12:34‘De patiënt is benauwd als ze loopt, maar ook als ze zit. De pijn op de borst straalt niet uit naar de linkerarm, maar naar de rechterarm. Bij vrouwen zijn hartklachten vaak minder typisch dan in de boeken straat beschreven.’ Als ze bij vrouwen in de overgang na uitgebreid onderzoek micro - vasculair lijden vermoedt, schrijft ze medicatie voor die de bloedvaatjes ontspannen. Een paar weken later komen de patiënten bij haar terug voor controle. De Sauvage Nolting: ‘Vaak stapt er dan een compleet andere vrouw bij mij binnen. Ze is weer actief, alert en ziet er goed uit. Zonder dat ze iets heeft gezegd, zie ik al dat de medicatie heeft gewerkt.’ Sterke vrouwenMarije Vis benadrukt graag dat de symptomen bij mannen ook niet altijd klassiek en eenduidig zijn, dus passend bij wat er voor bepaalde diagnoses in de boeken staat. Soms doet ze een katheterisatie om een diagnose te stellen. Een katheterisatie duurt een half uur tot een uur. Ze bouwt voor zo’n behandeling in korte tijd een band op met patiënten. Het leukst op haar behandeltafel vindt ze vrouwen van boven de tachtig. ‘Omdat die vrouwen vaak zo sterk zijn’, zegt ze. ‘Ze willen verder leven, daarom komen ze bij mij voor een invasieve ingreep. En tegelijkertijd hebben ze zich al verzoend met een eventuele naderende dood. Ik vind dat heel mooi.’ Een patiënt die ze nooit zal vergeten, is zo’n mevrouw van in de tachtig. Vis: ‘Ze was flink opgeknapt na een hartklepimplantatie. Ik vroeg aan haar: “Wat gaat u nu weer doen, wat u voorheen niet kon?” Ze veerde op en zei: “De ramen lappen.” Dat had ze het meest gemist.’ • HormonenHet vrouwelijke hormoon oestrogeen beschermt de binnenbekleding van de bloedvaten. Tegelijkertijd kunnen schomme-lingen in de hormoonhuishouding in zeer uitzonderlijke gevallen uiterst schadelijk zijn voor de vaatwand. Met name voor de grote kransslagaders van het vrouwenhart. De schommelingen kunnen een spontane scheuring in het bloedvat veroorzaken: een SCAD (Spontanious Coronary Artery Dissection). Het is een zeldzame aandoening. Ruim tachtig procent van alle patiënten met een SCAD is vrouw en bijna een derde van hen heeft kortgeleden een zwangerschap doorgemaakt. Marije Vis ziet het ziektebeeld zo’n vier keer per jaar op de kathkamer. Ze vertelt: ‘Hormoonschommelingen kúnnen een rol spelen bij SCAD. Maar we vermoeden dat er ook andere oorzaken zijn. Zoals een hoge bloeddruk, een verstoorde aanleg van bind- en spierweefsel, of een combinatie daarvan. Het zijn allemaal aannames. De oorzaak van een SCAD is nog steeds onbekend. Marije Vis (l) en Pernette de Sauvage NoltingFOTO: RIËTTE DUYNSTEENOS IUNGIT AMICITIA | 55TEKST Riëtte Duynstee (Oktopus 81)ASC23 Vrouwenhart 04.indd 55ASC23 Vrouwenhart 04.indd 55 02-05-2023 10:3302-05-2023 10:33

Page 55

Page 56

‘In Denemarken kan ik ook even ademhalen, want het werk is zwaar en stressvol’Barbara Rijks met VN-diplomaat Jeanine Hennis in Sinjar, Irak. Boven: waterput in Dirkou, Niger56|NOS IUNGIT AMICITIAASC23 BarbaraRijks 03.indd 56ASC23 BarbaraRijks 03.indd 56 01-05-2023 10:0001-05-2023 10:00‘Migratie is van alle tijden’Barbara Rijks werkt sinds 2002 voor de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), een VN-organisatie. ‘Vanaf mijn tienerjaren wilde ik al bijdragen aan het beter maken van de wereld.’Als intergouvernementele organisatie houdt IOM zich bezig met migratiemanagement’, legt Barbara Rijks (Chess 88) uit. ‘Dat is vrij breed: daaronder vallen grensbewaking, het bevorderen van de rechten van migranten, het ondersteunen van overheden en lokale partners om de meest kwetsbare migranten in de context van crises en conflicten toegang te geven tot essentiële voor - zieningen, en de coördinatie van het verplaatsen van intern ontheemden naar een veiligere plek.’ Zo was ze in 2014 in het noorden van Irak nadat de terreur-groep Islamitische Staat delen van Syrië en Irak in handen kreeg om de eerste IDP’s (Internally Displaced Persons, zoals mensen op drift in hun eigen land heten) en Syrische vluchtelingen te beschermen en te helpen. Ze was destijds hoofd van het IOM-kantoor in Erbil in Iraaks-Koerdistan, waar ze drie jaar zou blijven. Samen met de regionale over - heid, agentschappen van de VN en ngo’s coördineerde ze de teams in het noorden van Irak. De IDP’s in Noord-Irak waren jezidi’s, een Koerdische minderheid, voor wie onmiddellijk tentenkampen en andere voorzieningen moesten komen. De aanval op de stad Sinjar in augustus 2014 betekende het begin van de genocide op jezidi’s waarbij duizenden mannen, vrouwen en kinderen door IS werden gedood of ontvoerd. ‘IDPs zijn er meestal slecht aan toe, vooral jezidi’s, want veel mannen zijn vermoord, vrouwen en meisjes verkracht en jongens gehersenspoeld. Daarom is ook psychosociale steun nodig.’ Tijdens de bevrijding van Mosul in 2017 sloeg er weer een grote groep bewoners op de vlucht en ook toen ondersteunde IOM de Irakese overheid met de opvang van IDP’s in kampen. Maar toen IS op veel plekken verslagen was en de regio begon te stabiliseren, organiseerde de regionale Koerdische regering in het noorden van Irak een referendum over de onafhankelijk-heid van Iraaks-Koerdistan. ‘Dit had verstrekkende gevolgen en creëerde een aaneenschakeling van drama’s’, zegt Rijks. Na het referendum sloot de Iraakse premier het vliegveld van Erbil voor internationale vluchten en de centrale regering stuurde het Irakese leger om een deel van het grensgebied weer in te nemen. Tijdens deze militaire operatie kwam Rijks tijdelijk vast te zitten omdat de weg tussen Bagdad en Erbil was afgesloten.‘NOS IUNGIT AMICITIA | 57TEKST Viveka van de Vliet (Lllorien 82)ASC23 BarbaraRijks 03.indd 57ASC23 BarbaraRijks 03.indd 57 01-05-2023 10:0001-05-2023 10:00

Page 57

Page 58

Toch was ze in zulke situaties nooit bang. ‘Ik heb me altijd erg veilig gevoeld’, zegt ze. ‘Zelfs toen we met de hoogste baas uit Genève een kamp bezochten in Centraal-Irak en er onderweg een unexploded device moest worden ontmanteld voordat we verder konden rijden.’ Erbil ervoer ze als een rustige stad, ze voelde zich veilig. ‘Wij waren dan ook geen doelwit, anders dan in 2003, toen de oorlog in Irak uitbrak en er een grote aanslag was op het VN-kantoor in Bagdad, waar veel collega’s zijn gesneuveld.’Cake-winkelHet IOM ondersteunt ook de terugkeer van intern ontheemden en de integratie in de gemeenschappen waar ze naar toe zijn gevlucht. De projecten in Koerdische gemeenschappen waar veel Arabische ontheemden zijn opgevangen, zijn daar een geslaagd voorbeeld van. ‘Er was nogal wat animositeit van de lokale Koerdische bevolking jegens hun Arabische land -genoten vanwege de geschiedenis, maar door samen te werken aan het opknappen van een school, een gezondheids-centrum, of het plaatsen van zonnepanelen, verbeteren de relaties.’ Een ander mooi voorbeeld vindt ze de cake-winkel die is opgezet in een kamp voor Syrische vluchtelingen in Dohuk, in de Koerdische regio van Irak. ‘Een groep Syrische vrouwen is getraind in small business management en beheert de winkel. Met de opbrengsten worden ze minder afhankelijk van externe hulp en kunnen ze hun families en de lokale gemeenschap ondersteunen.’Wat Rijks opmerkelijk vond aan de periode dat ze in Erbil verbleef, was het grote aantal Koerden dat ze tegenkwam die recentelijk waren teruggekomen uit Nederland of andere Europese landen. ‘De eerste die ik op kantoor tegenkwam was Achmed, die als jongen met zijn familie naar Nederland was gevlucht en een goede baan had als bedrijfsleider bij de Jumbo. Toch was hij teruggekeerd naar zijn vaderland, om te helpen opbouwen. Ik dacht dat hij een uitzondering was, maar dat bleek helemaal niet zo te zijn.’ De opening van een grenspost in Assamaka aan de grens tussen Niger en Algerije. Rechts: Rijks wordt Chevalier de l'Ordre national du Mérite du Niger Cake-winkel in een kamp voor Syrische vluchtelingen in Dohuk, Irak58|NOS IUNGIT AMICITIAASC23 BarbaraRijks 03.indd 58ASC23 BarbaraRijks 03.indd 58 01-05-2023 10:0001-05-2023 10:00zoals overheden, parlementsleden, academische instellingen en media. ‘Het is een complex en hot topic in Europa’, weet ze. ‘In 2015-16 spraken we met een miljoen migranten over een ‘migratiecrisis’ in Europa en je kunt het niet helemaal vergelijken, maar tegelijkertijd werden er een miljoen interne ontheemden in de Koerdische regio van Irak opgevangen, plus zo’n 400.000 Syrische vluchtelingen.’ Ze wil ermee zeggen dat het belangrijk is om naar het grote plaatje te kijken. Rijks baseert haar standpunt op feiten en cijfers. ‘Dat is belangrijk, want er zijn veel mispercepties over migratie en begrippen als vluchteling, (arbeids-)migrant en asielzoeker worden vaak door elkaar gehaald.’ In Nederland volgt ze hoogleraar Leo Lucassen op Twitter, die de feiten laat zien en pleit voor pragmatisme. ‘Nederland loopt voorop met een pragmatische en effectieve aanpak van lastige vraagstukken zoals prostitutie, drugs, abortus en euthanasie. Met betrekking tot migratie zouden we ook wat meer naar de feiten moeten kijken en met pragmatische oplossingen kunnen komen’, meent ze.De grenzen dicht, een muur of hekken bouwen, behoren niet tot de oplossingen. ‘Migratie is van alle tijden. De aantrekkings-kracht van een beter bestaan ook, wanneer je in een corrupt land woont waar de perceptie heerst dat je zonder connecties niet aan werk komt’, meent ze. ‘Migratiemanagement is complex en landen moeten samenwerken om tot goede antwoorden te komen. Een deel van de oplossing zou kunnen zijn: op een reguliere manier de deuren openen voor migranten om betaald werk met een contract te komen doen. Er is in veel landen immers ook behoefte aan werknemers. Daarnaast kunnen we vrijwillige terugkeer faciliteren met de optie om een bedrijf op te zetten of een training of opleiding te volgen, zo verhoog je de kansen om te re-integreren en familie te ondersteunen.’ En wat volgt na Denemarken? ‘Ik vind het interessant om iets uit te pluizen en er zijn zoveel onderwerpen onderbelicht, nog zoveel verhalen van migranten niet gehoord’, zegt ze. ‘Dus wie weet ga ik in de toekomst meer schrijven of een podcast maken.’ •Dertig bussenIn 2019 werd ze hoofd van de missie in Niger. Dat ligt in het zuiden van de Saharawoestijn en is een centrum van migratiestromen: naar Libië en Algerije en uit buurlanden als Mali, Burkina Faso en Nigeria vanwege het geweld van terroristische organisaties als Boko Haram, het gebrek aan werk en de hoop dat elders het leven beter is. Veel migranten uit Niger doen seizoenswerk in Libië, Algerije en andere landen in West-Afrika. Tijdens de Covid-pandemie werden ze weggestuurd door hun werkgever en bleven ze gestrand achter. De overheid van Niger vroeg steun aan IOM om de migranten naar Niger te brengen, waar zij twee weken in quarantaine moesten. In korte tijd moesten Rijks en haar team een kamp opzetten om 1500 mensen te herbergen, ze van eten en drinkwater voorzien en zorgen voor sanitaire voorzieningen. Toen alles klaar was wachtte zij met haar team, twee ministers en een filmploeg op het kruispunt waar dertig bussen uit Burkina Faso zouden arriveren. ‘Dat samen wachten schept een onderlinge band, dat vergeet je nooit meer. Dat we allemaal kwamen opdraven, vonden ze fantastisch.’Hot topicHet zat er al vroeg in, haar behoefte om bij te dragen aan een betere wereld. Ze is geboren in Zimbabwe, haar vader was geoloog. Al in haar tienerjaren wilde ze bij de VN werken. Welke sector dat zou zijn, kreeg vorm toen ze haar eerste onbetaalde baan kreeg bij de afdeling vluchtelingen van Amnesty International in Amsterdam. Nu zit ze alweer twee decennia bij het IOM. Sinds ruim een half jaar is ze de sub-regionale coördinator van de Noord-Europese landen in Kopenhagen. ‘Ik wilde mij op meer strategisch niveau inzetten en ook even ademhalen, want het werk is zwaar en stressvol’, zegt ze. Bovendien is ze nu dichter bij Nederland en familie. In deze functie is Rijks een netwerker tussen het hoofdkantoor in Genève en de verschillende landenkantoren. Die gebruiken haar kennis en ervaring om technische expertise over migratievraagstukken over te dragen aan strategische partners, ‘Nederland zou wat pragmatischer met migratie moeten omgaan’NOS IUNGIT AMICITIA | 59ASC23 BarbaraRijks 03.indd 59ASC23 BarbaraRijks 03.indd 59 01-05-2023 10:0001-05-2023 10:00

Page 59

Page 60

ASC23 Wijnboerin 04.indd 60ASC23 Wijnboerin 04.indd 60 04-05-2023 11:1604-05-2023 11:16Het is eind maart, en op het wijndomein Les Bottes Rouges van Florien Kleine Snuverink (Idéfix 94) in de Franse regio Jura zijn de druivenstokken allemaal gesnoeid. De overgebleven twijgen worden nu zorgvuldig aangebonden, het ploegen tussen de ranken moet nog even wachten: de grond is te nat, en er is nog kans op vorst. Morgen worden langs een groot deel van de stokken warmtekabels gelegd om de ergste bevriezing te voorkomen. De laatste jaren zagen Franse wijnbouwers meer dan de helft van hun druiven verloren gaan door ongebruikelijk late nachtvorst, terwijl de knoppen eerder uitlopen door de steeds warmere winters. Om te redden wat er te redden viel, trok op zulke momenten ook Kleine Snuverink in het holst van de nacht de wijngaard in om grote paraffine-kaarsen aan te steken. Beelden van de feeëriek verlichte Franse wijnheuvels gingen de wereld over. ‘Spectaculair, maar de reden was vreselijk’, vertelt Kleine Snuverink. ‘De afgelopen jaren waren niet ideaal.’ De kabels moeten het verlies voorkomen. Een kostbaar besluit, maar: ‘Als het niet vriest, halen we de investering eruit, en als er nachtvorst is, halen we het er ook uit. Een win-winsituatie dus’, lacht ze. HipstersOp het domein van Kleine Snuverink worden afhankelijk van de oogst tussen de vijf en vijftien verschillende soorten wijn (cuvées) gemaakt, van druiven die op zo’n acht hectare aan percelen groeien. Zij en haar compagnon Jean-Baptiste Menigoz produceren biologische natuurwijnen, dat betekent dat ze ongefilterd en zelfgistend zijn, wijn die in het glas troebel en donkerder kan ogen dan de reguliere. Het type wordt de laatste jaren gretig omarmd door hipsters, reden dat Kleine Snuverink niet tegen de vraag op kan produceren. Ze heeft ook moeite met die term, natuurwijn: ‘Ik maak gewoon wijn van druiven uit biologische teelt met zo min mogelijk toevoegingen. Maar we zijn er niet dogmatisch in, we zijn niet de ayatollahs van de natuurwijn. Als de wijn toch zwavel nodig heeft, dan doen we er zwavel in.’ DaglichtHet is nu bijna tien jaar geleden dat Kleine Snuverink besloot het roer om te gooien en haar leven als restauranteigenaar van het beroemde café Schiller aan het Rembrandt-plein te verruilen voor een bestaan als wijnboerin in Frankrijk. Ze begon veel eerder al met werken bij Schiller, tijdens haar studie communicatiewetenschappen, en stapte in 2000 over naar café Van Harte in de Harten - straat. Al snel keerde ze weer terug bij Schiller – nu als eigenaar, met een vers opgedane liefde voor natuurwijn, vertelt ze: ‘Om de hoek van café Van Harte zat wijnkoperij Otterman, op de Keizersgracht, de eerste importeur van natuurwijnen in Nederland. Die man was zo bevlogen, dat heeft hij helemaal op me overgebracht. Als je eenmaal bent begonnen aan natuurwijn, kun je niet meer terug. Vergelijk het met een zelfge-kweekte tomaat en eentje uit de supermarkt. De smaak is gewoon zo veel puurder.’ Naast dat ze in Schiller de wijnkaart vulde met natuurwijnen – liefst uit de Jura, haar lievelingswijnen – ging ze uit nieuwsgierig-heid een tijdje helpen bij de druivenoogst in de Beaujolais. Daar komt ze Jean Baptiste Menigoz tegen, een leerkracht uit Arbois, wijnstad in de Jura, die uit liefhebberij een wijngaard heeft overgenomen. Uiteindelijk zou ze bij hem stagelopen in het kader van Ze was met veel plezier de baas van het ‘mooiste café van Amsterdam’, maar tien jaar geleden verruilde Florien Kleine Snuverink de hectische horeca voor een bestaan als wijnboerin in de Jura. ‘Wijn maken is niet eens zo moeilijk, een druif maken is moeilijk.’Een eigen domein‘Na drie seizoenen druiven plukken in Frankrijk merkte ik dat ik veel meer buiten wilde zijn’FOTO'S: JASON LEUNG/UNSPLASH, AUGUST PHLIEGER/UNSPLASHNOS IUNGIT A MICITIA | 61TEKST Olga van Ditzhuijzen (Bever 96)ASC23 Wijnboerin 04.indd 61ASC23 Wijnboerin 04.indd 61 01-05-2023 14:2701-05-2023 14:27

Page 61

Page 62

de opleiding tot wijnboer in Beaune, en in 2014 besloot ze weg te gaan uit Amsterdam. ‘Schiller is het aller-, echt allermooiste café op de hele wereld – maar er komt geen daglicht binnen. En na drie seizoenen druiven plukken in Frankrijk merkte ik dat ik veel meer buiten wilde zijn.’ Dan kun je ook een strandtent beginnen, maar ze was het werken met mensen ook wel zat. ‘In Schiller komen de meest geweldige gasten, dat is het punt niet, maar als je één keer je dag niet hebt, word je daar gelijk op afgerekend. Dat is nu eenmaal zo in restaurants. Hier is de natuur het enige waar je rekening mee moet houden. Wijn maken is niet moeilijk, een druif maken is moeilijk.’ Zijn externe factoren als nachtvorst, ziektes of hagel niet heel frustrerend? ‘Dat je er niets aan kunt doen, vind ik juist prettig’, zegt Kleine Snuverink. ‘Als wij problemen hebben door nachtvorst, hebben de buren dat ook. Er is niemand die je beoordeelt of veroordeelt hoe je je werk doet en dat vind ik makkelijker. Als je iets fout doet is het echt je eigen schuld. Dit werk is heftig, leuk en heel ingewikkeld, maar ik vind het makkelijker omdat ik minder met mensen hoef te dealen.’LaboratoriumHet werk is overigens veel technischer dan de term ‘natuurwijn’ doet vermoeden. Ze gaat met het druivensap naar het laboratorium, kijkt wat het suiker- en stikstofgehalte en de pH-waarde is en beoordeelt de waarschijnlijke uitkomst na fermentatie. ‘Het moment van oogsten bepalen we door te proeven en te kijken naar de rijpheid van de steeltjes en de pitten.’ Wit stopt ze in houten vaten, rood in stalen vaten. En dan is het proeven, proeven, proeven. ‘Het enige middel van ingrijpen is temperatuur en lucht. Dus koelen we een cuvée of pompen we de wijn over om de gisten meer lucht, dus leven, te geven. Gisten gedijen goed bij lucht en bacteriën helemaal niet. De uiteindelijke uitkomst heb je niet in de hand. We zijn eigenlijk alleen maar bezig om fouten te vermijden.’ OverzichtelijkElke dag geniet ze van de streek, van de mensen, van de natuur. ‘Het is zo ver -schrikkelijk mooi hier!’ De winter vindt ze het fijnste seizoen, ‘de druif groeit niet dus je hoeft er niks mee: het kan niet kapot-gaan. Dan is er geen druk, er daalt een soort stilte neer en dan sta ik lekker te snoeien.’ Omdat het wijngebied in de Jura relatief klein is, heerst onder de wijnmakers niet de hiërarchie en competitie als in de grotere, beroemdere streken. Het land -schap heeft een lieflijke uitstraling omdat er geen oneindige zee aan druivenstokken staat: in de Jura is ook een hoop grond gereserveerd voor de productie van de gecertificeerde Comté-kaas. Volgens de kwaliteitseisen heeft elke koe recht op maar liefst een hectare grond (bijna twee voetbalvelden!), dus ruimte om de wijnbouw uit te breiden is schaars. Wat Kleine Snuverink betreft mag haar overzichtelijke wijndomein lekker zo blijven. Vol spanning wacht ze straks de koude nachten af, op naar hopelijk een geweldig oogstjaar 2023.•Domaine les Bottes Rouges ligt bij het gehucht Abergement-le-Petit in de Jura. De naam verwijst naar een nogal melig maar aanstekelijk nummer van de Parijse alternatieve rockband Les Wampas. De wijnmakers verbouwen naast chardonnay en pinot noir de typische Jura-druiven savagnin (wit), trousseau en poulsard (of ploussard, rood)De wijnen van Les Bottes Rouges vind je vooral bij online wijnimporteurs, zoals Clavelin.nl, of in de betere restaurants die veel natuur-wijnen serveren.62|NOS IUNGIT A MICITIAASC23 Wijnboerin 03.indd 62ASC23 Wijnboerin 03.indd 62 01-05-2023 12:3701-05-2023 12:37>Altijd klaar OM TE GAANEva en Dasja Pajkrt, allebei specialist en professor in het AMC, houden van hard werken én van hard feesten. En nee, de Russische invasie in Oekraïne was voor deze zusjes geen verrassing.Op het eerste gezicht lijkt alles volgens het boekje: twee meisjes uit Wassenaar die na de middelbare school kiezen voor genees-kunde in Amsterdam en natuurlijk lid worden van het ASC/AVSV. Maar Eva en Dasja hebben een heel andere achtergrond dan de meeste jaargenoten. In 1968 vluchtten ze met hun ouders vanuit Bratislava in Tsjecho-Slowakije naar Oostenrijk. Het uiteindelijke doel was Zwitserland of Canada, in ieder geval een land met bergen. Het werd Nederland. Het gezin kwam terecht in Rotterdam-Zuid, tweehoog-voor. Moeder Pajkrt was internist en kreeg in het net gebouwde Dijkzicht-ziekenhuis een baan als radioloog in opleiding. Dasja: ‘Mijn moeder heeft nooit als internist gewerkt in Nederland, haar diploma werd niet erkend en ze sprak naast Slowaaks alleen Duits en Russisch. Als radioloog had je toen nog niet zoveel patiëntencontacten en ‘adem in, adem uit’ lukte prima. Een inburgeringscursus was niet nodig, Nederland was toen nog vriendelijk voor vluchtelingen.’ Vader Pajkrt was civiel ingenieur en kwam in dienst bij de Hollandsche Beton Groep. Omdat beide ouders werkten, werden de meisjes zelfredzaam opgevoed. Eva: ‘Er was nog geen voorschoolse opvang, dus als mijn moeder vroeg in de ochtend in het ziekenhuis moest zijn, zette ze Das en mij samen op een bankje op het schoolplein en zei ze tegen ons: “Blijven zitten tot de deur opengaat.” En dat deden we dan blijkbaar braaf. Nu is dat niet meer voor te stellen, een moeder die haar dochters van vier en twee jaar De zusjes Pajkrt, net aangekomen in NederlandNOS IUNGIT A MICITIA | 63TEKST Paula Zimmerman (Jonquille 83)ASC23 EvaDasjaPajkrt 04.indd 63ASC23 EvaDasjaPajkrt 04.indd 63 01-05-2023 10:2701-05-2023 10:27

Page 63

Page 64

Eva en Dasja Pajkrtoud zo achterlaat.’ Ze moeten erom lachen: ‘Het kon in die tijd gewoon niet anders.’ En Dasja voegt eraan toe: ‘Ik heb begrip voor wat mijn moeder in die tijd deed. Als kinderarts zie ik dat kinderen tegenwoordig wel héél erg gepamperd worden, dat kan best een tandje minder.’ Na een paar jaar begon vader Pajkrt zijn eigen bouwbedrijf en kocht hij samen met zijn compagnon een stuk land in het dorp Wassenaar. Ze bouwen vier huizen, twee voor henzelf en twee voor de verkoop. De verhuizing van ‘tweehoog-voor’ naar ‘op stand’ was een feit, het mooie leven kon beginnen. AdelborstenEva stond als eerste voor de studiekeuze en daarin speelde hun achtergrond (zie kader) een grote rol. ‘Mijn ouders spraken altijd dezelfde woorden: “Pas op, je moet altijd kunnen vluchten. Zorg ervoor dat je in ieder land kunt werken en dat je als vrouw op eigen benen kunt staan en voor geen cent afhankelijk bent van je man.”’ Het werd dus geen Nederlands recht of geschiedenis voor Eva, maar geneeskunde, en dat moest en zou gebeuren in Amsterdam. Min of meer per toeval kwam Eva bij het ASC/AVSV terecht. Ze dacht eerst dat het om een zangkoor ging en twijfelde, maar twee studiegenoten die al lid waren namen haar mee voor de na-KMT van ‘84. ‘En zo stond ik voor ik het wist prunussen te trekken.’ Ook Dasja koos twee jaar later voor geneeskunde in Amsterdam. Zij wist wel waar ze aan begon toen ze lid werd.Beiden kozen voor Jonquille (84 en 86) en hebben niets dan mooie herinneringen aan hun studietijd, anekdotes vliegen over de tafel met de slappe lach tot gevolg. Dasja: ‘Onze redding is dat er nog geen smartphones waren, stel je voor dat al die ongein op beeld zou staan? Zo moesten wij tijdens de groentijd de musical Grease opvoeren bij het KIM in Den Helder. De adelborsten scandeerden: “hoeren, hoeren”. Op een gegeven moment hadden we er genoeg van, een jaargenoot pakte de microfoon en zei: “Nu hebben jullie allemaal lang genoeg om jullie moeders geroepen, wij gaan!” Wij voelden ons helemaal FOTO: PAULA ZIMMERMAN64 | NOS IUNGIT A MICITIAASC23 EvaDasjaPajkrt 04.indd 64ASC23 EvaDasjaPajkrt 04.indd 64 02-05-2023 10:3502-05-2023 10:35niet beledigd, dat is vreemd als je het afzet tegen de huidige tijd, maar zo was het wel.’ Ze beschrijven het als ‘gekkigheid in het kwadraat’. Maar ze waren ook ambitieus qua studie. Eva: ‘Ik kan me nog herinneren dat we een paar dagen geskied hadden. Het hele weekend stijf staan van de alcohol, zondagavond de bus in en maandagochtend om 09.00 uur paraat op de snijzaal. Dat je boven zo’n lijk hangt met die geur en denkt: hoe hou ik dit vol? Dat was niet makkelijk, maar we stonden er wel.’Neem verantwoordelijkheid!Eva is inmiddels gynaecoloog en hoogleraar Verloskunde en Dasja kinderarts en hoogleraar Virale infectieziekten. Beiden werken in het AMC.Aan het begin van hun carrière zaten er nog voornamelijk mannen boven op de apenrots, maar dat is aan het veranderen. Vrouwen zijn nu in de meerderheid in de gezondheidszorg en ook dat is jammer, volgens Dasja: ‘Een team is gebaat bij een gezonde mix van mannen en vrouwen én bij mensen die verantwoordelijkheid nemen. Alles gaat tegenwoordig met orders. Als ik een verpleegkundige vraag een infuus aan te leggen, volgt onherroepelijk de wedervraag of ik daar een order in het elektronische patiëntendossier voor kan typen. Tegenwoordig kun je een goede dokter worden als je snel leert typen of de richtlijnen uit je hoofd leert. Jonge dokters weten precies wat ze moeten doen bij koorts of vroegtijdige weeën, maar waarom, dat ontbreekt er nog wel eens aan.’ En dat heeft volgens Eva alles te maken met de Nederlandse wens om risico’s uit te bannen. ‘Een leidraad is natuurlijk prima, het drillen van routinehandelingen voor een succesvolle reanimatie werkt, maar autonoom denken is net zo belangrijk. Als dokters niet meer durven af te wijken van de protocollen, geen besluiten meer durven nemen, dan wordt dat een probleem. En dat geldt eigenlijk voor onze hele maatschappij, mensen durven steeds minder verantwoordelijkheid te nemen. Ik zeg altijd tegen mijn assistenten: er is maar één verkeerde beslissing en dat is geen beslissing.’Zowel Dasja als Eva geven hun studenten mee zelf te blijven nadenken, buiten de lijntjes te kleuren, de gekte op te zoeken en af en toe lekker bier te drinken. Vrouwen krijgen het advies hun ambities uit te spreken en vooral niet te bescheiden te zijn.Hun eigen kinderen zijn allemaal lid geworden van verschil-lende corpora. ‘Het is allemaal groter, meer en overdreven, maar in de kern gaat het nog steeds om levenslange vriendschappen en gekkigheid. Zelf hadden we het nooit willen missen.’ •VluchtelingenNa een korte periode van verlichting die de Praagse Lente wordt genoemd, viel de Sovjet-Unie op 20 augustus 1968 buurland Tsjecho-Slowakije binnen. Moeder Pajkrt hing luiers aan de waslijn en zag onder haar balkon de Russische tanks door de straten denderen. Een maand later reed het gezin in een Wartburg de grens over naar Oostenrijk. De niet-communistische ouders van Eva en Dasja lieten hun hele hebben en houwen achter, op zoek naar een betere en vrije toekomst voor hun kinderen.De vlucht voor het communisme heeft altijd een grote rol in het leven van de zussen gespeeld. De verhalen passeerden regelmatig de revue en de afkeer en angst voor Rusland zit er nog steeds in. ‘Wat er nu in Oekraïne gebeurt, verbaast ons niets. Nederlanders plaatsen hedendaag-se gebeurtenissen zelden in historisch perspectief. Daardoor wordt Rusland onderschat en is men naïef over Poetin’, aldus Eva. ‘Onze vader leeft niet meer, maar mijn moeder heeft het heel moeilijk met de oorlog in Oekraïne. Er komt weer veel naar boven. Natuurlijk hebben Dasja en ik allebei Oekraïners in huis genomen, dat spreekt voor zich en wij zijn het bijna aan onze afkomst verplicht.’ ‘Als kinderarts zie ik dat kinderen tegenwoordig wel héél erg gepamperd worden’NOS IUNGIT A MICITIA | 65ASC23 EvaDasjaPajkrt 04.indd 65ASC23 EvaDasjaPajkrt 04.indd 65 01-05-2023 10:2801-05-2023 10:28

Page 65

Page 66

‘Boeken blijven altijd bestaan’Caroline Reeders heeft het boekenvak breed leren kennen: als marketeer, boekhandelaar, importeur en uitgever én als auteur. Ze schreef U mag even plaatsnemen. ‘De aanleiding was pet, maar mijn boek heeft mij uitsluitend vreugde gebracht.’ASC23 Caroline Reeders 05.indd 66ASC23 Caroline Reeders 05.indd 66 01-05-2023 10:0201-05-2023 10:02Caroline Reeders (Lllorien 85), sinds twee jaar directeur van uitgeverij Atlas Contact, was als kind al een boeken - wurm. ‘Ik las heel klassiek na bedtijd met een zaklamp door onder de dekens. De boeken in de bibliotheek voor mijn leeftijd had ik allemaal gelezen voordat ik oud genoeg was voor de volgende categorie. Dus op mijn tiende moest ik dan vragen of ik een boek voor 12-jarigen mocht lenen. Dat mocht gelukkig meestal.’Ze ging Nederlands studeren. ‘Dat werd in die tijd van hoge werkloosheid gezien als voorsorteren op de WW. Wilde je in het tranendal der letteren werk kunnen vinden, dan was je beste keus Taalbeheersing, de richting die het vak naar de bètahoek trachtte te schuiven met dataonderzoek en formules. De destijds beroemde argumentatietheoretici Van Eemeren en Grootendorst hadden zelfs heuse groupies, die in café De Jaren op zaterdagochtend mochten aanschuiven om stilletjes naar ze te luisteren en om hun dialectiek - grapjes te lachen. In een stiefmoederlijk hoekje van de faculteit gaf Rudolf Geel les in het schrijven van heldere teksten, ook aan studenten uit andere disciplines, zo leerden we iets praktisch.’ Ze is er Communicatiewetenschappen bij gaan doen. Ook afgemaakt. WinkelsHaar eerste baan had ze in Johannesburg. Ze was mee met haar vriend (nu man) die daar een stuk van zijn medische opleiding deed en ging zelf ook aan de slag. Mandela was net vrijgelaten en Reeders bracht de journalistiek ook wat vrijere krant Africa South aan de man. Ook in de buurlanden werd de krant gedistri-bueerd, het was geen straf dat ze daar dus ook heen ‘moest’ voor haar werk. Eenmaal terug ging ze aan de slag bij Het Parool en de Volkskrant. Daarna werd ze commercieel directeur bij uitgeverij Het Spectrum. ‘Omdat ik uit de krantenhoek kwam, werd ik daar gezien als iemand van een andere planeet. Ik wist inderdaad weinig van het boekenvak, maar routinier Mai Spijkers (nu directeur van Prometheus, red.) heeft mij in een paar maanden tijd alles bijgebracht.’ De Prisma-woorden-boeken hoorden er ook bij. ‘Die brachten we toen voor het eerst uit op cd-rom, dat was revolutionair.’ Ze werkte vervolgens zeven jaar bij De Arbeiderspers en stapte over naar boekenimporteur Van Ditmar. ‘Daar heb ik geleerd hoe belangrijk het internationale netwerk is dat wordt onderhouden op de beurzen in Frankfurt en Londen. Wij leverden de Engelstalige boeken onder meer aan de boekwinkels op Schiphol. De winkels achter de douane zijn een soort laboratorium, een afgesloten domein. De Engelstalige boeken die daar goed liepen, verschenen vaak een paar jaar later in het Nederlands.’Reeders werkte daarna vanwege een concurrentiebeding een aantal jaren als freelancer, onder meer bij Boekblad, Mindbooks, het platform waarop boekhandels hun webshop kunnen aansluiten, en bij Atlas Contact. In die tijd hield boekenland-coryfee Maarten Asscher, de directeur van Athenaeum Boekhandel, ermee op. Reeders werd zijn opvolger. Het bleek een package deal waarbij de nieuwe directeur ook aandeelhouder werd. Behalve de winkel op het Spui en die in Haarlem, runde Athenaeum ook de boekhandel in het Rijksmuseum en op het Roeterseiland. Ze kocht er meteen nog twee winkels bij: Van Rossum in de Beethovenstraat en Het Martyrium in de Van Baerlestraat. Minimaal matglasMaar toen kwamen de tegenslagen. Op het gebied van werk was dat corona, de winkels moesten dicht en de verkoop liep terug met 93%. ‘We hebben al het mogelijke gedaan, hard geplugd dat klanten online bij ons konden bestellen en op de fiets boeken bezorgd, maar de klant die online bestelt doet dat toch vooral bij Bol.com. Ik werkte op de verdieping boven de winkel op het doorgaans drukke en vrolijke Spui en keek tijdens de lockdowns uit over een uitgestorven plein. We hebben het gered, mede dankzij de NOW-regeling, maar geld voor de broodnodige duurzame investeringen was er niet meer. Alles is verkocht aan de eigenaars van Singel Uitgeverijen.’De andere tegenslag kwam in diezelfde tijd en was persoonlijk: ze kreeg borst - kanker. ‘Ik ben stukjes gaan schrijven over de wereld waarin ik belandde. De stukjes werden een boek met de titel U mag even plaatsnemen. Dat is tijdens de behandeling tientallen keren tegen me gezegd. Alsof hard wegrennen ook een optie is. Ik kwam terecht in een walhalla aan nieuw taal - gebruik, leerde woorden als ‘oncofit’. Wie verzint zoiets? Toch ga je zo’n woord zelf gaandeweg losjes gebruiken.’ Ze stuitte soms op pure poëzie. ‘Ik las altijd de medische verslagen en dan stond er bij voorbeeld naar aanleiding van een longfoto: ‘nu nog minimaal matglas’. Dat heeft toch schoonheid? Medici doen hun uiterste best om alles begrijpelijk voor je te maken. De vertaling voor patiënten moet je vooral het gevóel geven dat je het begrijpt, ook al mis je nuances en kennis, net als bij een boekvertaling.’ Ze krijgt nog steeds ontroerende reacties op haar boek. ‘Toen ik borstkanker kreeg, kwam ik terecht in een walhalla aan nieuw taalgebruik’FOTO: ANNEMARIE LEKKERKERKERNOS IUNGIT AMICITIA | 67TEKST Jacqueline Hoefnagels (Oktopus 80)ASC23 Caroline Reeders 05.indd 67ASC23 Caroline Reeders 05.indd 67 02-05-2023 10:3502-05-2023 10:35

Page 67

Page 68

‘De aanleiding was natuurlijk pet, maar het boek heeft mij uitsluitend vreugde gebracht.’ Ze werkte tijdens de behan-delingen goeddeels door. Het gaat goed.Kogelvrij glasAls directeur van een grote Nederlandse uitgeverij heeft Reeders nu andere uitdagingen. De verkoop van boeken in Nederland is in 2022 ongeveer gelijk gebleven aan 2021 met 43 miljoen exem -plaren, maar het percentage Engelstalige boeken is daarin fors toegenomen naar dik twintig procent. Slecht nieuws voor Nederlandse uitgeverijen. ‘Vooral jongeren lezen veel Engels. Hun leefwereld is steeds meer in het Engels: het hoger onderwijs, de sociale media, (zoals BookTok en Instabook). Een boek lezen in het Engels staat ook internationaler. Het aanbod in vrolijke, plot- en personage-gedreven Engelstalige fictie is groot, terwijl Nederlandse literatuur kort door de bocht wordt geassocieerd met ellende: misbruik, verslaving of psychische terreur. Bovendien zijn Engelstalige boeken simpelweg goedkoper vanwege de grotere oplages.’ Reeders denkt dat het Nederlandse literatuuronderwijs ook niet meehelpt. ‘Het ene boek op de lijst levert meer punten op dan het andere, zodat scho -lieren dikke pillen kiezen die ze zelf niet willen lezen. Misschien moet plezier in lezen voorop staan in plaats van de literaire meetlat. Leesvaardigheid is ontzettend belangrijk om goed te kunnen functioneren in de maatschappij, de literaire kwaliteit komt dan later wel. In een focusgroep waarin we onderzoeken wat jongeren lezen, vertelde iemand dat hij met een Nederlands boek het gevoel heeft schoolwerk te doen.’ Een al langer lopende trend in Nederland is dat boeken van fotogenieke auteurs met verhalen over wat hun persoonlijk is overkomen, de zogenoemde ‘autofictie’, makkelijker verkopen. Dat het sowieso moeilijk is voor sommigen om de auteur te scheiden van hun werk blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat dichter en schrijver Pim Lammers onlangs is gelyncht op sociale media omdat hij pedofilie zou goedpraten. ‘Zo’n bericht verspreidt zich razendsnel door veront-waardigd Nederland en dan moet de auteur meteen dood. Het speelt al veel langer. We hebben bij Atlas Contact kogelvrij glas en een sluis bij de voordeur vanwege de bedreigingen aan het adres van onze auteur Ayaan Hirsi Ali destijds.’Juist in deze overprikkelde wereld, waarin alles altijd snel beweegt en geluid maakt en overkookt in vooral de eigen bubbel, is een boek lezen rustgevend en geest -verruimend. ‘Je kunt, teruggetrokken in jezelf, je fantasie de vrije loop laten, je afsluiten van de buitenwereld en ver -tragen wanneer je wil. We hebben verhalen die we niet kennen echt nodig. Boeken blijven altijd bestaan.’ •In de clubCaroline Reeders zit in het bestuur van het besloten Merckelbach Genootschap, voor toonaangevende vrouwen in het boeken-vak. ‘Er was al zo’n club voor mannen. Die hebben op een gegeven moment gestemd of er vrouwen bij mochten, het is bepaald geen vak waarin weinig vrouwen werken, ook aan de top van organisaties. Het voorstel haalde het niet, dus toen is ons vrouwen genootschap opgericht. Dat is heel nuttig en aangenaam, er wordt veel georganiseerd. Eens per jaar eten we samen met de mannenclub en dan zit ik gek genoeg altijd naast een man die zegt dat hij vóór heeft gestemd. Ach ja, wat mij betreft is gemengd uiteindelijk altijd beter.’‘Zo’n bericht verspreidt zich razendsnel en dan moet de auteur meteen dood’68|NOS IUNGIT AMICITIAASC23 Caroline Reeders 05.indd 68ASC23 Caroline Reeders 05.indd 68 01-05-2023 10:0201-05-2023 10:02Word NU lidLEDENVOORDEEL• toegang tot de VvR-app, met al je oude vrienden en vriendinnen• de befaamde, beruchte en beroemde reünistenborrel tijdens lustra• en... dit jaarlijkse reünistenmagazine van de Vereniging van Reünisten van het ASC/AVSVga naar:www.reunistenasc-avsv.nl en word lid (vanaf €40)ASC23 WordNuLid 03.indd 69ASC23 WordNuLid 03.indd 69 01-05-2023 12:3801-05-2023 12:38

Page 69

Page 70

Na twintig jaar een hectisch bestaan als officier en hoofd - officier van justitie in Amsterdam en Utrecht besloot Jet Hoogendijk (Pharos 83) op een dag in 2019: nu is het mooi geweest, het 24 uur per dag beschikbaar zijn, de weekenddiensten, ’s ochtends niet weten wat je ’s middags kunt verwachten. Als strafrechter bij de rechtbank Amsterdam heeft ze nu een meer overzichtelijke werkweek – hoewel het schreeuwende tekort aan rechters weer tot een frustrerende werkdruk leidt. ‘Jaren geleden zijn allerlei bezuinigingen doorgevoerd waardoor er minder mensen werden opgeleid’, legt Hoogendijk uit. ‘Tegelijk gaan er nu veel rechters met pensioen, ook al werken er een heleboel nog tot dik na hun zeventigste door. Als nu iemand ziek wordt, dan hebben we echt een probleem.’ Regelmatig worden zaken daardoor uitgesteld. En juist in het strafrecht is dat schrijnend: ‘Bij een snelheidsovertreding is er natuurlijk geen probleem, maar in zaken als huiselijk geweld is een uitspraak dringend nodig. Maar ook voor kleine, schriftelijke kwesties is het telkens uit - stellen van de zitting vervelend: denk aan degene die zijn in beslag genomen auto wel weer eens terug wil.’OpsporingHoogendijk wilde aanvankelijk rechter worden, maar na een stageperiode bij het Openbaar Ministerie – als onderdeel van de RAIO-opleiding – besloot ze te kiezen voor de ‘staande’ magistratuur. ‘Officier van justitie is een heel maatschappelijk beroep. Je denkt mee met de politie, met de opsporing, je geeft leiding aan onderzoeken én je denkt mee over het beleid, samen met bijvoorbeeld de burgemeester en de reclassering.’Als strafrechter vindt ze het fascinerend om de motieven van de verdachte te kunnen doorgronden, maar ook om zich te verplaatsen in het leed van de slachtoffers. ‘Bij het zoeken van een geschikte straf wil je genoegdoening voor het slachtoffer, maar de verdachte moet op enig moment óók weer door met zijn leven. Soms is een behande - ling veel nuttiger, maar dat is aan de maatschappij weer moeilijk uit te leggen. Dat spanningsveld vind ik interessant.’ Het borreltafel-idee dat Nederland zachtmoedig straft, is overigens een fabel, benadrukt Hoogendijk. ‘De afgelopen twintig jaar wordt er steeds zwaarder gestraft, vergeleken met andere Europese landen staan we bovenin de ranglijst van hoge straffen.’Media Hoogendijk werkte als hoofdofficier aan breed in de media uitgemeten zaken als de moord op Anne Faber, de moord op zakenman Koen Everink en de moord op tieners Romy en Savannah. Dat de pers over haar schouder meekeek, vond Hoogendijk geen probleem, integendeel: ‘Dat is een van de controlemiddelen. Ik ben erg vóór transparantie. Ik vind het lastiger als zelfbenoemde deskundi-gen zich ermee gaan bemoeien, het zou in zo’n geval beter zijn als de officier van justitie zelf toelichting gaf. Vertegenwoordigers van de rechtspraak zouden ook vaker kunnen aanschuiven aan talkshowtafels, misschien niet in Als hoofdofficier van justitie deed Jet Hoogendijk breed in de media uitgemeten zaken als de moord op Anne Faber en zakenman Koen Everink. Nu is ze strafrechter, waarbij vooral de zaken waarin vrouwen het slachtoffer zijn van huiselijk geweld haar raken.Akelige wereld, zinvol werk'Huiselijk geweld gaat van klap tot moord'70 | NOS IUNGIT AMICITIAASC23 Jet Hoogendijk 03.indd 70ASC23 Jet Hoogendijk 03.indd 70 01-05-2023 12:2401-05-2023 12:24hun eigen zaak maar als deskundige insider. Dat kan heel verhelderend zijn.’ Tegelijk is er steeds meer aandacht voor de persoon van de rechter, die met naam en toenaam wordt genoemd. ‘Als hoofdofficier vond ik dat geen probleem, je hebt dan een hoge functie, maar het is vervelend dat namen van ‘gewone’ rechters rondgaan, waardoor collega’s worden bedreigd.’ De vele zaken rond liquidaties en de maffia-toestanden in de zware drugshandel stemmen Hoogendijk soms moedeloos, vooral wat betreft het type hoofd-personen. ‘Die wereld heeft een sterke aantrekkingskracht op sommige jongens, die vaak wel streetwise zijn maar geen hoog IQ hebben. Die zien zelf ook wel in dat ze op een normale manier nooit aan zo’n dure auto komen, en nemen dan deze afslag.’ Van klap tot moordOok de vele dossiers waarin huiselijk geweld tegen met name vrouwen centraal staat, intrigeren haar. ‘Dat gaat van klein naar groot: van een klap tot moord. Het gaat altijd om de macht of controle van vooral mannen: in haar telefoon willen kijken, bang dat ze hem verlaat. Dan denk ik vaak: waarom gaat ze toch niet weg? Ik snap wel dat er aantrekkingskracht bij zit, economische factoren, kinderen, het is niet eenvoudig om zomaar op te stappen. In sommige zaken zie je dat het van kwaad tot erger is gegaan. Was nou toch eerder al weggegaan, denk ik dan.’ Het vormde de aanleiding om er thuis met haar zoon en dochter over te praten, om te onderstrepen dat je onafhankelijk moet zijn. Ze oppert dat daar op scholen en misschien in een campagne meer op gehamerd zou moeten worden: ‘Dat je zelf geld moet verdienen, altijd voldoende hebt om je eigen woning te kunnen huren.’ Akelige kantDe komende jaren wil ze zich vooral toeleggen op de grotere zaken, die meerdere zittingsdagen in beslag nemen. ‘Dat zijn een soort projecten. Daarnaast leid ik ook rechters op, dan werk ik met jonge mensen waar ik ook weer inspiratie uit haal. Mijn huidige pupil klaagde over de intensiteit van het strafrecht, dat ze elke misdaad mee naar huis neemt. Zo voelde ik me ook in het begin, dat was ik al bijna vergeten. En ja, ik heb er weleens over nagedacht dat ik een heel werkend leven ondergedompeld ben in de wat akelige kant van de samenleving. De onderwerpen zijn nooit leuk, maar ja… het blijft intrigerend, zinvol en nuttig werk.’ •Wie is geschikt als rechter of officier van justitie (OvJ)?‘Je moet het echt leuk vinden om in een zaal met mensen je standpunt naar voren te brengen. Als je dat eng vindt, moet je het niet doen. Je moet ook niet van slag raken als er iets onverwachts gebeurt in de rechtszaal: als een verdachte ineens boos wordt, of een raadsman met een verrassend inventief punt komt. En je moet knopen kunnen doorhakken, niet eindeloos blijven dubben.’Waarom zijn er veel vrouwen rechter?‘Er kiezen nu meer meisjes dan jongens voor rechten. En als rechter kun je makkelijker vier dagen werken, misschien speelt dat nog steeds een rol.’Het OM lijkt een hardere wereld dan de ‘zittende’ rechtspraak, klopt dat? ‘Er is juist veel saamhorigheid. Rechters zitten vaak met z’n drieën en een griffier, de advocaten zitten ook samen, maar als OvJ doe je alles in je eentje. Dat is vaak wat eenzaam, maar zorgt juist voor een gevoel van solidariteit tussen OvJ’s onderling.’Jet Hoogendijk bij de inauguratie als Pharos-bestuur in 1984NOS IUNGIT AMICITIA | 71TEKST Olga van Ditzhuijzen (Bever 96)ASC23 Jet Hoogendijk 03.indd 71ASC23 Jet Hoogendijk 03.indd 71 01-05-2023 12:2401-05-2023 12:24

Page 71

Page 72

‘Je weet pas echt waar je grens ligt, als je er overheen bent gegaan’Eugenie van Wiechen werd als algemeen directeur van FD Mediagroep een paar jaar geleden gekroond tot Topvrouw van het Jaar. Een gesprek over leiderschap en het delen van slechte ervaringen.ASC23 EugenievanWiechen 06.indd 72ASC23 EugenievanWiechen 06.indd 72 01-05-2023 10:2601-05-2023 10:26TEKST Max Christern (Atomos 83)Ze kan zich het moment nog goed herinneren. Ze keek thuis in de spiegel en besefte: dit is helemaal niet okay. ‘Dat moment was misschien wel het belangrijkste moment in mijn loopbaan’, vertelt Eugenie van Wiechen (Audentes 88). We zitten aan een tafel in Dauphine, het café-restaurant waarboven ze kantoor houdt als directeur van de FD Mediagroep, bekend van Het Financieele Dagblad en BNR Nieuwsradio. Ze heeft net verteld over de baas die ze in het begin van haar carrière had toen ze werkte voor Marktplaats, dat destijds net was overgenomen door het Amerikaanse internetveilinghuis eBay.‘Mijn baas daar was een veramerikaanste Deen die vijftien jaar in Silicon Valley had rondgelopen en zich een managementstijl had eigen gemaakt die draaide om het nemen van heel drastische maatregelen tegen mensen die in zijn ogen niet functioneerden’, vertelt Eugenie. De Deen vertelde haar op een dag dat het team waaraan ze leidinggaf in veel opzichten lui was geworden door het succes en dat het de hoogste tijd was voor een cultuurverandering. En dan niet eentje die twee jaar zou duren, maar de snelle versie van een paar weken.‘Wat je moet doen, zei hij tegen me, is gewoon een paar ‘public hangings’ uitvoeren. Dus als iemand in mijn team een domme opmerking maakte, moest ik die collega op staande voet ontslaan, waar het hele team bij was. Ook collega’s die bij het koffiezetapparaat te lang stonden te leuteren, moest ik weg - sturen. En mensen die na acht uur ’s avonds nog op kantoor aan het werk waren, moest ik belonen met duizend dollar omdat ze zoveel goed werk deden voor de zaak.’Ze was pas een paar weken in dienst van Marktplaats, en zei tegen haar baas dat zoiets toch echt niet haar manier van werken was en dat het ook op een andere manier kon. Want als je zo hard zou ingrijpen, was haar overtuiging, dan zou je juist de goede mensen van je vervreemden en alleen de angsthazen en ja-knikkers overhouden. Dat zou volgens haar ‘de snelste weg naar een droevig einde’ betekenen. Maar de Deen duwde door. Zijn wil was wet. ‘Ik heb mijn verzet tegen zijn harde methodes achteraf gezien best lang volgehouden’, vertelt ze. ‘Maar na een jaar knakte ik. Dat was op de dag dat hij mij dwong om iemand uit mijn team te ontslaan. Hij schreeuwde dat hij er persoonlijk voor zou zorgen dat ik nooit meer aan een baan zou komen als ik niet deed wat hij zei.’Als ze eraan terugdenkt, voelt ze nog steeds haar hart in haar keel kloppen. ‘Misschien is het lastig te geloven dat je je op die manier laat intimideren, maar langzaam maar zeker was mijn zelfvertrouwen tot het nulpunt gedaald. Ik was niet meer in staat om helder na te denken. Ik zat te trillen op mijn stoel.’Ze brak. Die slimme, heel ervaren vrouw, die chemische technologie had gestudeerd, zich op Harvard nog verder had laten scholen in de moleculaire biologie, die haar loopbaan begon bij McKinsey en daar acht jaar met veel succes had gewerkt, waarna ze als centrale marketingdirecteur aan de slag was gegaan bij uitgever Sanoma waar ze uiteindelijk uitgever werd van het cluster ‘jonge vrouwenbladen’ – die vrouw was op.‘Ik ben teruggegaan naar Nederland en heb de bewuste collega ontslagen. Daarna ging ik naar huis en pas toen ik thuis in de spiegel keek, kwam het besef dat ik mijn morele kompas totaal was kwijtgeraakt. Het is heel gek: ik was gaan geloven dat ik echt mijn baan zou kwijtraken en dat ik daarna nooit meer aan het werk zou komen.’ DelenNa een onrustige nacht draaide ze het ontslag van de collega alsnog terug. ‘Toen waren natuurlijk de rapen gaar en na het volgende incident waarbij ik tegen hem in ging, werd ik zelf ontslagen. Het lastige was dat ik niets mocht zeggen over de dreigementen van mijn baas.’Door die ervaringen was het voor haar nu helder: je kunt altijd zeggen dat je weet waar je grenzen liggen en dat je daar niet overheen gaat. Maar je weet pas echt waar je grens ligt, als je er overheen bent gegaan. ‘Uiteindelijk heeft het me veel gebracht, kan ik nu zeggen. Maar ik heb er zeker vijf jaar mee rondgelopen voordat ik dit durfde te delen. Want ik schaamde me kapot’ Dat delen heeft ze intussen al vaker gedaan, zeker nadat ze in 2018 werd verkozen tot ‘Topvrouw van het Jaar’. Ze ontdekte ook dat het delen van haar verhaal en het tonen van haar eigen kwetsbaarheid van grote waarde was voor haar gehoor én voor haar directe collega’s. Want ondanks de dreigementen van de Deense bullebak vond ze gewoon een nieuwe baan. Ze werd gevraagd om LinkedIn in Nederland op te zetten. Ondanks de dreigementen van die Deense bullebak vond ze gewoon een nieuwe baanNOS IUNGIT A MICITIA | 73ASC23 EugenievanWiechen 06.indd 73ASC23 EugenievanWiechen 06.indd 73 01-05-2023 10:2601-05-2023 10:26

Page 73

Page 74

‘Bij mijn eerste gesprek daar met de Ameri - kaanse baas was ik natuurlijk benieuwd hoe die man zou zijn. Ik heb hem het hele verhaal verteld toen en daar reageerde hij heel goed op. Dat voelde zo positief voor mij. Ik heb daar vervolgens een eigen team mogen opzetten en een superleuke tijd gehad’, vertelt ze. De beste kandidaatEn toen werd ze gevraagd om in de directie van de FD Mediagroep te komen. Ze werkt er inmiddels elf jaar, waarvan de laatste negen jaar als algemeen directeur. Sinds haar komst groeide de oplage van het FD van 50.000 naar 120.000 exemplaren, waarvan het gros digitaal. BNR groeide ook en onderscheidt zich dezer dagen vooral als de op een na grootste podcastproducent van Nederland. ‘We zijn daar vijf jaar geleden mee begonnen, voor de markt uit. En we zijn nu met vijf miljoen downloads per maand een belangrijke speler in die markt. Daar ben ik echt trots op.’Haar directieteam is negen man sterk en bestaat uit drie vrouwen en zes mannen. ‘Kort geleden hadden we vier vrouwen en vijf mannen. We houden het goed in de gaten, maar ik geloof uiteindelijk in kiezen voor de beste kandidaat.’In het hele bedrijf ligt de verhouding man- vrouw ongeveer gelijk. ‘Natuurlijk is diversiteit hier ook een belangrijk onderwerp, maar ik vind het eerlijk gezegd ook een beetje een moeizaam woord. Voor mij is het belangrijkste dat je een cultuur creëert waarin iedereen zijn of haar mening durft te geven. Het is niet alleen man-vrouw, het is bijvoorbeeld ook introvert of extravert. Ik wil graag alle geluiden kunnen horen.’ VerwachtingenEen paar weken geleden was ze in Amerika en bezocht ze South by Southwest, een jaarlijks festival over film, interactieve media en muziek in Austin, Texas. Daar, zo zag ze, was de mix van bezoekers op een heel natuurlijke manier divers. ‘Ik liep daar over straat en merkte niet eens meer hoe divers het publiek was in leeftijd, afkomst, kleur: iedereen liep daar door elkaar heen zonder dat het opgedrongen of georganiseerd was. Dat is voor mij écht divers.’Toch werd ze tijdens de conferentie ook een paar keer verrast rond dit onderwerp. ‘Op een gegeven moment werd aangekondigd dat we een presentatie zouden gaan zien van vier wetenschappers van NASA. En ik ging er onbewust vanuit dat er vier heren op het podium zouden verschijnen. Maar tot mijn verbazing liepen er vier vrouwen het toneel op. Toen besefte ik wel even hoe stevig sommige verwachtingen en gedachten onbewust verankerd zitten in jezelf.’ SchoolpleinAls het gaat over de acceptatie van vrouwelijk leiderschap is er in haar beleving veel veranderd de afgelopen jaren. ‘Vroeger kreeg ik als werkende moeder van drie kinderen op het schoolplein nog weleens een term als ‘kindermishandeling’ naar mijn hoofd. Ik denk niet dat een werkende vader dat ooit te horen krijgt. Dat is nu gelukkig aan het veranderen.’Zelf vond ze als manager in de loop van haar carrière een steeds betere balans tussen ratio en intuïtie. Vooral in haar jaren bij uitgever Sanoma zag ze dat vrouwen-bladen door vrouwelijke makers veel meer op buikgevoel werden gemaakt dan op basis van spreadsheets. ‘Ik kwam daar destijds vanuit McKinsey binnen en ging reorganiseren op basis van een McKinsey-advies. Dus ik zei ook open en eerlijk wat ik vond dat moest gebeuren. Nou, dat vonden de collega’s daar niet altijd even leuk. Eerst dacht ik: ‘Ja, maar het is toch gewoon zo, wat ik zeg’. Maar ik leerde daar dat het aansturen van mensen op een menselijke manier beter gaat dan alleen maar op een rationele manier.’Het zijn onderwerpen die ook wel aan bod komen als ze met haar ‘klaverjasclub’ bijeenkomt. Die club bestaat uit haar jaargenoten en vormt een hecht gezelschap. ‘We eten nog steeds bijna elke maand met elkaar en dan bespreken we bij een potje kaarten lief en leed. Het is oud en vertrouwd. Als er echt iets is dan zijn we er voor elkaar.’ Vriendschap voor het leven. Die Deense manager van haar had er waarschijnlijk niets mee, maar Eugenie van Wiechen koestert het. •‘Ik vind diversiteit eerlijk gezegd ook een beetje een moeizaam woord’FOTO: BORIS BRAAK74 | NOS IUNGIT A MICITIAASC23 EugenievanWiechen 06.indd 74ASC23 EugenievanWiechen 06.indd 74 01-05-2023 10:2601-05-2023 10:26Sarpahtikade 13 1017 WV Amsterdamwww.rigter.financeinfo@rigter.finance ASC23_Omslag 01.indd 2ASC23_Omslag 01.indd 2 04-05-2023 10:4004-05-2023 10:40

Page 75

Uitgave 2023

Page 1

Page 2

Page 3